"Nóng" trở lại

Năm 2015, hơn 1,3 triệu người tị nạn đổ về châu Âu. Họ chạy trốn cuộc chiến tại Syria, khiến hàng triệu người dân nước này phải rời bỏ quê hương. Cộng thêm đó là sự đổ vỡ của nhiều thiết chế nhà nước ở Trung Đông- Bắc Phi như Lybia khiến các khu vực láng giềng của châu Âu ở khu vực phía Nam và Địa Trung Hải gần như rơi vào tình trạng không kiểm soát

Năm 2022, vấn đề người di cư đang quay trở lại trở thành một trong những vấn đề nhức nhối đối với EU. Theo các số liệu do Cơ quan quản lý biên giới EU - Frontex công bố, trong 10 tháng đầu năm 2022, các nước EU đã đón nhận khoảng 280 ngàn người di cư, tăng khoảng 77% so với năm 2021 và là số lượng người di cư lớn nhất mà châu Âu phải xử lý kể từ năm 2016.

Giới phân tích cho rằng, làn sóng di cư mới về châu Âu hiện nay chủ yếu do nhu cầu kinh tế cấp bách hơn sau đại dịch Covid-19 cũng như bối cảnh kinh tế khó khăn hiện nay trên thế giới, đồng thời được tiếp sức bởi việc nới lỏng một số quy định đi lại tại châu Âu, đặc biệt là tại một số điểm trung chuyển vào châu Âu.

Tâm điểm làn sóng di cư hiện nay là một số nước láng giềng châu Âu ở khu vực Balkan, đặc biệt là Serbia. "Con đường Balkan" hiện là nơi trung chuyển chính dòng người di cư đổ về châu Âu, chiếm đến 46% trong tổng số 280.000 người di cư đến châu Âu từ đầu năm. Lí do chính do phía châu Âu đưa ra là Serbia đã nới lỏng quy định nhập cảnh, khiến nhiều công dân các nước châu Phi được nhập cảnh mà không cần thị thực và một lượng lớn trong số này đã đổ về Serbia để tìm cách vượt qua biên giới với Croatia và Hungary xâm nhập vào EU.

Những bất đồng

Vấn đề di cư đang là nguyên nhân châm ngòi cho những tranh cãi gay gắt mới đây giữa các nước thành viên EU.

Lâu nay, Italy là một trong những điểm đến đầu tiên tại châu Âu trong hành trình của dòng người di cư trái phép từ châu Phi, Trung Đông. Để giảm bớt những áp lực "đứng mũi chịu sào", Chính phủ Italy thi hành chính sách di cư mạnh tay hơn. Cụ thể, Italy không cho phép tàu cứu hộ của các tổ chức phi chính phủ vào lãnh hải, chỉ hỗ trợ tiếp nhận người di cư vì mục đích nhân đạo và yêu cầu tàu cứu hộ treo cờ nước nào thì nước đó phải tiếp nhận người di cư.

Mới đây, tàu Ocean Viking cứu hộ 234 người di cư từ châu Phi và Trung Đông trên biển Địa Trung Hải nhưng đã phải lang thang trên biển suốt 3 tuần mà không được Italy cho phép cập bến dù khi đó con tàu này đang trên vùng biển nước này. Ngày 11-11, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron vì lí do nhân đạo đã chấp nhận cho tàu Ocean Viking cập cảng Toulon ở miền Nam nước Pháp. Sự kiện này đã tạo ra một cuộc khủng hoảng ngoại giao lớn giữa Pháp và Italy khi Pháp chỉ trích Italy đã không tuân thủ các điều ước quốc tế về cứu nạn trên biển cũng như các chính sách về di cư của EU. Pháp sau đó đã yêu cầu EU họp khẩn về chính sách di cư để thiết lập chính sách phối hợp chung nhằm tránh lặp lại vụ việc như Ocean Viking.

Tìm cách giải quyết

Tình trạng này phản ánh một yêu cầu cấp bách rằng, các nhà lãnh đạo EU cần dành sự quan tâm đúng mức cũng như hành động tích cực hơn để giải quyết bài toán di cư, giữ hòa khí trong khối.

Tháng 6-2022, từ đề xuất của Pháp, các nước EU đã thống nhất được một cơ chế có tên gọi là "Cơ chế đoàn kết tự nguyện", theo đó khoảng 10 nước châu Âu đã đồng ý tiếp nhận mỗi năm khoảng 10.000 người tị nạn từ các nước EU giáp Địa Trung Hải nhằm giảm tải gánh nặng cho các quốc gia này. Tuy nhiên, cơ chế này không hiệu quả bởi chỉ là tự nguyện, không có tính ràng buộc. Ngoài ra, số lượng phân bổ dựa trên cơ chế tự nguyện này - 10.000 người - cũng là quá ít so với số người di cư đổ về các nước EU giáp Địa Trung Hải nên chính phủ các nước Italy hay Hy Lạp ngày càng thực thi các chính sách cấm đoán cực đoan hơn. Tương tự, trên biên giới đất liền, cảnh sát Croatia hay Hungary sẵn sàng sử dụng bạo lực để ngăn dòng người di cư từ "Con đường Balkan".

Trước tình trạng bế tắc và phối hợp lỏng lẻo như hiện nay, trong cuộc họp khẩn hôm 25-11, Ủy ban châu Âu đã đưa ra Kế hoạch hành động khẩn cấp bao gồm 20 biện pháp, trong đó trọng tâm là tăng cường phối hợp với các nước như Tunisia, Lybia, Ai Cập để kiểm soát ngay từ đầu nguồn các dòng người di cư, ngăn chặn và triệt phá các đường dây đưa người vượt biên trái phép cũng như đẩy nhanh thủ tục trục xuất người di cư về lại nơi xuất phát. Kế hoạch này nhận được sự hoan nghênh của các Bộ trưởng Nội vụ EU. Các đại biểu đều nhất trí rằng "có thể và phải làm nhiều hơn nữa" để tìm ra giải pháp lâu dài. Các bộ trưởng sẽ nhóm họp theo kế hoạch đã định vào ngày 8-12 tới để tiếp tục tìm ra những giải pháp tốt hơn cho vấn đề người di cư vào EU.

AN BÌNH

Người di cư ngủ trên tàu cứu hộ Ocean Viking hôm 6-11. Ảnh: Reuters