Với đặc thù số lao động làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp sinh sống ở nông thôn chiếm tỉ lệ lớn, các làng nghề chế biến nông - lâm - thủy sản, thực phẩm trên địa bàn tỉnh Nghệ An đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân và thúc đẩy nông nghiệp địa phương phát triển. Tuy nhiên, tình trạng ô nhiễm môi trường ở một số làng nghề hiện nay ngày càng trầm trọng, gây ra nhiều  hệ lụy đến môi trường sống.

Ruộng lúa ở xã Diễn Quảng, H. Diễn Châu bị ô nhiễm không thể canh tác do nước thải từ làng bún Huỳnh Dương.

Làng bún - làng… hôi

Làng nghề bún, bánh Huỳnh Dương (xã Diễn Quảng, H.Diễn Châu) với gần 300 hộ, bình quân mỗi ngày sản xuất khoảng 10 tấn bún tiêu thụ ra thị trường, giải quyết hàng trăm lao động tại địa phương. Cũng từ đây, mỗi ngày có hàng ngàn lít nước ngâm tinh bột chưa qua xử lý được xả thẳng ra các con mương nội đồng, khiến mùi hôi thối bốc lên nồng nặc mỗi khi trời hanh, khô. Nhiều người dân trong làng cho biết, dù đóng kín cửa nhưng mùi hôi thối vẫn len lỏi vào tận trong nhà. Nước thải từ làng nghề chảy ra ứ đọng trong mương bốc mùi hôi thối không chịu được. Những năm gần đây, tình trạng ô nhiễm môi trường ở làng nghề bún bánh Huỳnh Dương còn tác động trực tiếp đến hoạt động sản xuất nông nghiệp, khiến nhiều diện tích lúa của nông dân không gieo cấy được, hoặc nếu gieo cấy thì cho năng suất thấp. Bức xúc về tình trạng ô nhiễm, một số người dân làng Huỳnh Dương và các làng lân cận nhiều lần cầu cứu lên các cơ quan chức năng, chính quyền địa phương nhưng vẫn chưa có hướng giải quyết. Ông Phan Huy Ngân- Chủ tịch UBND xã Diễn Quảng cho biết: “Rõ ràng xả thải là không đúng, nhưng làng nghề không cho xả thì làm sao làm bún được. Dễ gì bắt họ bỏ hàng chục triệu đồng để xử lý nước thải. Địa phương chỉ tuyên truyền vận động dân đậy nắp mương thoát nước để bớt mùi, chứ chưa có biện pháp nào khả quan hơn”.

Tương tự, làng nghề chế biến bún bánh Quy Chính (xã Vân Diên, H.Nam Đàn) với 90% hộ dân làm nghề, lâu nay cũng xả nước ngâm gạo trực tiếp ra môi trường, khiến môi trường ở đây ô nhiễm nghiêm trọng. Hiện nay, với việc đầu tư hệ thống mương nước thải trong dân cư đồng bộ nên vấn đề ô nhiễm đã được cải thiện, mùi hôi thối hạn chế. Tuy nhiên, tình trạng ô nhiễm vẫn chưa được khắc phục triệt để. Dẫn chúng tôi ra xem hệ thống mương nước thải sau làng, ông Nguyễn Minh Hoàn- xóm trưởng xóm Quy Chính 1 cho hay: hiện nay, xung quanh làng đã có hệ thống mương bê tông. Năm 2017, Hội Nông dân tỉnh Nghệ An đã đầu tư xây dựng tuyến mương dài 80m có nắp đậy nên tình trạng ô nhiễm có phần đỡ hơn. Thế nhưng nước thải vẫn chưa có hệ thống lắng lọc xử lý nào, nước thải sau sản xuất của tất cả các hộ dân đều xả thẳng ra cánh đồng sản xuất gần đó nên hơn 1 ha đất không sản xuất được.

Nước thải xả ra kênh mương nội đồng gây ô nhiễm môi trường trầm trọng.

Làng biển - làng... tanh

Diễn Châu- một trong những huyện có nhiều làng nghề, đặc biệt là nghề chế biến thủy hải sản. Hiện nay, tại làng nghề Ngọc Văn (xã Diễn Ngọc) và một số làng nghề chế biến thủy hải sản, tình trạng ô nhiễm không khí diễn ra trầm trọng. Hầm chứa nước thải tập trung không đáp ứng yêu cầu, không có nắp, đáy chống thấm nên bốc mùi hôi thối trên diện rộng.  Theo chứng kiến ở làng nghề, các loại cá như cá cơm, cá mu, cá chỉ vàng được làm sạch bằng nước, sau đó tách đôi và đưa ra phơi khô một đến 2 nắng; công đoạn tiếp theo là hấp, sấy và cho ra thành phẩm. Để được một mẻ cá thành phẩm, công đoạn bóc vảy, rửa cá bằng nước sạch được đổ ra sông, biển và cống rãnh tại khu dân cư nên ô nhiễm môi trường là không thể tránh khỏi. Cạnh đó, cảng cá Lạch Vạn (xã Diễn Ngọc), môi trường cũng trong tình trạng ô nhiễm trầm trọng. Trung bình mỗi ngày có khoảng 450 tàu thuyền cập bến, hầu như đều xả rác thải, nước bẩn, túi nilon thẳng xuống biển. Xung quanh cảng cá này, rác ngập tràn bờ đê. Chưa kể, mỗi ngày, ngư dân cũng thải xuống sông hàng chục lít dầu thải thay máy. Tương tự, làng nghề truyền thống Phú Lợi (khối Phú Lợi, P.Quỳnh Dị, TX Hoàng Mai) luôn tự hào về sản phẩm nước mắm. Cùng với đó là  các lò hấp sấy cá cơm đã và đang phát triển song hành. Tuy nhiên, vấn nạn ô nhiễm môi trường đang là đề tài “nóng” đối với các cơ quan chức năng và chính quyền địa phương bởi từ lâu, toàn bộ nước thải từ việc chế biến đều thải trực tiếp ra ngoài mà không qua quy trình xử lý nào. Theo phản ánh của người dân, các cơ sở này nằm sát dòng sông Mai Giang, khi vào mùa, mỗi lò hấp, sấy hàng tấn cá trỏng, nước thải sau chế biến được xả thẳng xuống sông. Xung quanh các lò hấp sấy cá bốc mùi hôi thối nồng nặc. Được biết, Phú Lợi được công nhận là làng nghề từ tháng 7-2005, với 515 hộ tham gia, các sản phẩm khá phong phú, đa dạng như: nước mắm, ruốc, cá hấp sấy, phơi khô... Một lò cá cơm được mở với số vốn không nhiều, chỉ cần đầu tư từ 100 triệu đến 500 triệu đồng là đã có một lò chế biến cá cơm công suất từ 2 đến 5 tấn/ngày. Tuy nhiên, do phát triển theo dạng tự phát, không theo quy hoạch nên hầu hết các cơ sở hấp sấy cá khô đang gây ô nhiễm môi trường. Không chỉ gây ô nhiễm nguồn nước, sau khi cá đã qua hấp sấy đem phơi khô bên cạnh tuyến Tỉnh lộ 537B khiến mùi hôi bốc lên nồng nặc. Hàng ngày, lượng cá tập kết về đây có lúc lên đến hàng chục tấn. Đến gần bãi phơi cá, mùi hôi càng trở nên đậm đặc, ruồi nhặng bâu kín đen khắp nơi. Chính quyền P.Quỳnh Dị đã nhiều lần phối hợp kiểm tra, nhắc nhở nhưng không ăn thua.

Rác thải tràn ngập bờ đê ven biển ở xã Diễn Ngọc.

Nhiều cái khó trong xử lý ô nhiễm làng nghề

Trước tình trạng ô nhiễm môi trường trầm trọng tại các làng nghề, những năm gần đây, UBND tỉnh Nghệ An đã ban hành các văn bản quy phạm pháp luật, trong đó có nêu trách nhiệm, quyền hạn của các bên liên quan trong công tác bảo vệ môi trường tại làng nghề. Song, quản lý môi trường làng nghề vẫn đang còn nhiều tồn tại, bất cập. Trước sự việc này, tỉnh Nghệ An tập trung huy động mọi nguồn lực để đầu tư cơ sở hạ tầng bảo vệ môi trường nhằm đạt mục tiêu đến năm 2020 có 100% khu công nghiệp, 80% làng nghề được khuyến khích phát triển đảm bảo về môi trường... Tuy vậy, công tác quản lý nhà nước trong lĩnh vực bảo vệ môi trường ở cấp huyện, xã vẫn chưa được chú trọng. Ông Thái Văn Nông- Phó Giám đốc Sở TN&MT cho biết: Kinh phí đầu tư xây dựng, vận hành các công trình bảo vệ môi trường và xử lý triệt để ô nhiễm môi trường rất lớn, trong khi ngân sách nhà nước hạn hẹp, việc kêu gọi đầu tư theo hình thức xã hội hóa hiệu quả chưa cao, các doanh nghiệp khó khăn về vốn do đó việc xử lý chất thải, xử lý ô nhiễm môi trường bị hạn chế. Hiện nay, ý thức chấp hành pháp luật bảo vệ môi trường của các cơ sở, hộ sản xuất, kinh doanh tại các làng nghề chưa cao. Một số địa phương chưa quan tâm, coi trọng công tác bảo vệ môi trường làng nghề. Tuy nhiên, theo ông Đinh Sỹ Khánh-Phó Chi cục trưởng Chi cục bảo vệ môi trường tỉnh Nghệ An, để khắc phục ô nhiễm, cải thiện môi trường tại các làng nghề này là vấn đề rất nan giải vì không có vốn để cải tạo hệ thống xử lý chất thải. Thời gian qua Chi cục cũng đã nhiều lần lập dự án nhưng không có nguồn kinh phí nên không thể thực hiện.

Thiết nghĩ, để các làng nghề phát triển bền vững, góp phần tạo công ăn việc làm ổn định, trước tiên người dân địa phương cần phải nâng cao ý thức, trách nhiệm của mình để bảo vệ, quản lý môi trường làng nghề, gắn với việc thực hiện các nội dung tiêu chí xây dựng nông thôn mới. Các địa phương cần nghiên cứu, khuyến khích người dân làng nghề áp dụng các công nghệ mới, sử dụng năng lượng sạch, quy hoạch bố trí lại sản xuất để giảm thiểu ô nhiễm môi trường ở khu vực làng nghề.

X.S