Thường Xuân là huyện vùng núi phía Tây tỉnh Thanh Hóa, được thiên nhiên ưu đãi hệ sinh thái đa dạng, núi non hùng vĩ và là nơi lưu giữ nhiều giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc của các dân tộc thiểu số. Nhằm khai thác, phát huy các tiềm năng, lợi thế sẵn có của địa phương, tạo thêm việc làm và thu nhập cho người dân, những năm gần đây, H. Thường Xuân đã có nhiều giải pháp nhằm huy động các nguồn lực để phát triển du lịch, trong đó có việc xây dựng các mô hình du lịch cộng đồng.

Du khách tắm suối ở Thường Xuân.

Bản Mạ (thôn Thanh Xuân, xã Xuân Cẩm, H. Thường Xuân) nằm bên dòng sông Chu hiền hòa, cảnh quan thiên nhiên xanh mát quanh năm là một trong 2 địa điểm được H. Thường Xuân chọn làm điểm xây dựng du lịch cộng đồng. Bản Mạ có 57 hộ dân, với 246 nhân khẩu, là thôn có 100% đồng bào dân tộc Thái sinh sống. Nơi đây có những nếp nhà sàn xinh xắn nép mình bên sườn núi, với những sinh hoạt cộng đồng mang đậm bản sắc văn hóa của đồng bào dân tộc Thái. Hiện trong bản vẫn bảo tồn được trên 30 ngôi nhà sàn cổ, 7 hộ duy trì được nghề truyền thống như thêu, dệt thổ cẩm và đan lát.

Đến với bản Mạ, du khách được trải nghiệm và hòa mình vào cuộc sống của đồng bào Thái, được tham quan, tìm hiểu các phong tục tập quán qua nếp nhà sàn cổ, được tự mình trải nghiệm trên khung cửi để dệt vải, xe tơ, trồng lúa, ngắm ruộng bậc thang... Tất cả món ăn của người Thái ở bản Mạ đều được chế biến từ nguồn nguyên liệu tự nhiên được tẩm, ướp gia vị rất cầu kỳ và cẩn thận. Tới bản Mạ, du khách được thưởng thức những món ăn độc đáo của địa phương như: Canh uôi, măng rừng, canh đắng, thịt trâu gác bếp, cá nướng, các loại chẻo, gà nướng, thịt lợn cỏ nướng, cơm lam, xôi ngũ sắc, rêu đồ... Những món ăn này được chế biến theo kinh nghiệm và được lưu giữ từ đời này qua đời khác. Từng món ăn như chứa đựng cả tấm lòng của người dân bản Mạ gửi gắm vào đó. Có lẽ vì thế, khoảng chục năm trở lại đây, bản Mạ trở thành một địa chỉ hấp dẫn đối với những người ưa thích khám phá, trải nghiệm.

Chị Nguyễn Thị Ngân (du khách đến từ TP Thanh Hóa) cho biết: Vào dịp cuối tuần, tôi thường cùng gia đình, bạn bè đến bản Mạ, bởi nơi đây không quá xa thành phố, chúng tôi có thể yên tâm dành trọn 2 ngày nghỉ để trải nghiệm 1 cuộc sống khác với cuộc sống thường ngày nơi phố thị. Đến đây, chúng tôi được hòa mình vào thiên nhiên, tận hưởng không khí trong lành, không gian yên tĩnh, được thưởng thức những món ăn ngon trên những căn nhà sàn cổ, nạp đầy năng lượng cho những ngày làm việc tiếp theo sau kỳ nghỉ.

Gia đình ông Vi Văn Tiên là một trong 5 hộ tiên phong làm du lịch cộng đồng (homestay) ở bản Mạ. Nhận thấy nhu cầu ăn, nghỉ của khách du lịch khi tham quan danh lam thắng cảnh trên địa bàn, ông Tiên cùng gia đình quyết định đầu tư, sửa chữa lại 2 ngôi nhà sàn truyền thống, tạo cảnh quan xung quanh để phục vụ du khách. Ông Tiên cho biết: Ban đầu, du khách đến bản Mạ còn ít, chủ yếu là một vài đoàn khách "đi qua", thấy nơi này đẹp thì tiện chân ghé chơi. Nhưng dần dần, khách đến nhiều hơn, nhất là từ khi H. Thường Xuân triển khai Đề án phát triển du lịch cộng đồng, cuộc sống của gia đình tôi và nhiều hộ dân trong bản đã có những thay đổi rõ rệt. Thu nhập mỗi tháng của gia đình từ du lịch cộng đồng dao động từ 20-50 triệu đồng.

Khai trương khu du lịch Bản Mạ.

Chị Hà Thị Sen (bản Mạ, xã Xuân Cẩm, H. Thường Xuân) cho biết: Trước đây khi chưa có cầu treo, bản Mạ hoàn toàn bị chia cách với bên ngoài bởi con sông Chu, dân bản sống tự cung tự cấp, vào rừng kiếm măng, kiếm củi, nuôi con gà, con trâu. Từ khi huyện hướng dẫn cho làm du lịch cộng đồng, gia đình tôi cùng 3 hộ dân khác được vay vốn ưu đãi, được tham gia các lớp tập huấn làm du lịch, rồi về áp dụng vào gia đình mình. Giờ chúng tôi đã có công ăn việc làm, thu nhập đều đặn. Chúng tôi dự định tiếp tục vay vốn đầu tư, mở rộng thêm các căn nhà sàn cộng đồng để hướng tới đón lượng du khách lớn hơn.

Sau 3 năm triển khai Đề án phát triển du lịch cộng đồng H. Thường Xuân giai đoạn 2016 - 2020, bản Mạ đã có 14 gia đình đủ các điều kiện phục vụ khách du lịch, bình quân mỗi năm bản đón từ 7-10.000 lượt khách đến tham quan, nghỉ dưỡng. Nhờ mô hình du lịch cộng đồng, người dân bản Mạ có công ăn việc làm, thu nhập ổn định, từ đó thoát nghèo.

Ông Cầm Bá Huyến- Trưởng phòng Văn hóa H. Thường Xuân cho biết: Trong năm 2019, UBND H. Thường Xuân tập trung xây dựng, phát triển hai điểm du lịch cộng đồng tại bản Mạ (xã Xuân Cẩm) và thôn Vịn (xã Bát Mọt). Để loại hình du lịch này phát triển, cùng với việc tổ chức các giải pháp đồng bộ về quản lý nhà nước, xúc tiến quảng bá, đầu tư cơ sở vật chất phục vụ phát triển du lịch, huyện đã tập trung bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống và những phong tục, tập quán tốt đẹp của đồng bào các dân tộc thiểu số nơi đây như các ngôi nhà sàn truyền thống, điệu khua luống, nhảy sạp, dệt thổ cẩm, các món ăn truyền thống của dân tộc Thái, dân tộc Mường... coi đây là những thế mạnh riêng có để từ đó đẩy mạnh tiềm năng phát triển du lịch cộng đồng tại địa phương.

Được biết, tháng 5-2019, UBND tỉnh Thanh Hóa đã ra Quyết định về định hướng phát triển du lịch cộng đồng H. Thường Xuân đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030. Theo đó, không gian du lịch cộng đồng tại H. Thường Xuân được định hướng tổ chức trên cơ sở phát triển du lịch gắn với các "Bản làng trong thung lũng". Theo Đề án phát triển du lịch cộng đồng được phê duyệt, H. Thường Xuân phấn đấu đến năm 2020 đón 10.000 lượt khách du lịch cộng đồng, trong đó có 500 lượt khách du lịch quốc tế và 9.500 lượt khách du lịch nội địa; đến năm 2025 nâng lên 20.000 lượt khách du lịch, với khoảng 2.000 lượt khách du lịch quốc tế và 18.000 lượt khách du lịch nội địa.

HOA MAI