Từ giữa năm 2017, Sở Tài nguyên- Môi trường (TN-MT) TP Đà Nẵng đã thành lập Đoàn giám sát, kiểm tra công tác cải tạo, phục hồi môi trường theo Đề án đóng cửa mỏ, cải tạo phục hồi môi trường đã được thành phố phê duyệt. Nhiều vấn đề về môi trường, đời sống dân sinh cần giải quyết, khắc phục trong công tác này... Tuy nhiên, sau 2 năm, hệ lụy từ các mỏ khai thác đất, đá vẫn là câu chuyện còn phải nói dài dài.

Hàng trăm héc-ta đất đồi núi bỏ hoang hóa tại các mỏ khai thác đất ở Hòa Vang.

Chúng tôi trở lại thôn Phước Thuận, xã Hòa Nhơn (H. Hòa Vang, TP Đà Nẵng) vào một ngày đầu năm 2019. Ông Lê Văn Tuân-Trưởng thôn Phước Thuận cho biết: Cả thôn có 187 hộ dân thì có tới gần 15% là hộ nghèo, mà tình hình này sẽ còn nghèo nữa... Bởi hơn 10 năm qua,  bao  quanh thôn là mười mấy cái mỏ khai thác đất, chế biến đá. Nhìn lên ngọn núi đầu thôn, ngày xưa xanh mướt bởi cây lá, bây giờ bị cạo trọc, nham nhở, chỉ còn màu vàng ối... Từ năm 2010 đến nay, hơn 20 ha ruộng màu mỡ, nuôi sống cả thôn đã bị bồi lấp, trở nên khô cằn, không thể nào trồng được bất cứ cây gì nữa.  Trước đây nguồn nước tưới tiêu cho cánh đồng của thôn, nhờ vào hơn mười mó nước trên khe núi như hố Trầu, hố Bạc, hố Riều... 10 năm qua, các mỏ khai thác đất đá, đã cắt ngang mạch nước, lấp kín dòng chảy, cả thôn đã trở thành sa mạc... Thôn Phước Thuận nằm sát chân núi, nhưng mấy năm qua các khe, rãnh thoát nước bị bồi lấp, bây giờ mùa mưa đến, nước ứ đọng trong thôn, lại xảy ra tình trạng ngập lụt, thật là chuyện ngược đời chưa bao giờ có...

Theo thống kê của Sở TN-MT, hiện Đà Nẵng có 33 mỏ khai thác đất, đá đã đóng cửa do giấy phép khai thác hết hiệu lực. Tuy nhiên vẫn còn có tới  9 mỏ không được thực hiện việc cải tạo, phục hồi môi trường. Đây là vấn đề làm  người dân sinh sống gần khu vực các mỏ rất bức xúc vì  núi, đồi tại khu vực bị đào, khoét nham nhở, cảnh quan môi trường không được phục hồi như hiện trạng ban đầu. Đến nhiều địa phương ở Hòa Vang mới thấy được hậu quả môi trường bị xâm hại do việc khai thác mỏ đất, đá gây nên... Tại thôn An Tân, xã Hòa Phong (H. Hòa Vang),  khu mỏ đất do Tổng Cty Xây dựng Công trình giao thông 5 dừng khai thác đã gần 2 năm nay theo Quyết định số 3449/QĐ-UBND TP. Tuy nhiên,  đơn vị được cấp phép khai thác mỏ không hề có biện pháp nào phục hồi cải tạo môi trường. Hiện trạng mỏ là các vách núi đồi dựng đứng  khiến cho người dân sinh sống gần khu vực luôn  lo sợ đất, đá sạt lở, đổ sập xuống mỗi khi có mưa to. Cũng tại khu vực  thôn An Tân, khu mỏ khai thác đất đồi của Cty CP Xây dựng và thương mại Thùy Dương đã đóng cửa mỏ 4 năm nay, nhưng vẫn chưa hoàn thành việc cải tạo, phục hồi mặt bằng. Tại xã Hòa Nhơn, mặc dù không còn doanh nghiệp nào khai thác đất đồi, nhưng hiện trạng để lại đập vào mắt mọi người là hàng trăm héc-ta đồi núi trơ trọi, hoang hóa, phí phạm, nguy cơ sạt lở đất có thể xảy ra bất cứ lúc nào. Người dân địa phương đã nhiều lần đề nghị cơ quan chức năng kiểm tra, buộc doanh nghiệp thực hiện đúng cam kết hoàn thổ, trả lại mặt bằng để người dân sản xuất sau khi giấy phép hết thời hạn, nhưng vẫn chưa được thực hiện. Trên địa bàn xã Hòa Nhơn hiện có 8 mỏ khai thác đất đồi đã đóng cửa. 2 mỏ đất đồi ở thôn Thạch Nham Đông của Cty TNHH Vạn Tường và mỏ đất đồi tại thôn Thạch Nham Tây  của Cty TNHH Xây dựng thương mại và dịch vụ Đại Hồng Tín,  không lập hồ sơ đóng cửa mỏ và cải tạo, phục hồi môi trường nên UBND TP đã có công văn giao UBND H. Hòa Vang chọn đơn vị có năng lực tiến hành cải tạo, phục hồi môi trường. 3 mỏ đất đồi khác tại thôn Thạch Nham Đông của Doanh nghiệp tư nhân Tiến Thanh, Cty TNHH Phúc Đặng, Cty TNHH Du lịch- đầu tư Sơn Hải đang  tiến hành san gạt, ổn định bờ tầng và trồng cây xanh theo đề án đóng cửa mỏ và cải tạo, phục hồi môi trường đã được phê duyệt. Tại thôn Phước Thuận, xã Hòa Nhơn, mỏ đất do Cty CP Tập đoàn Nguyễn Phan Chánh khai thác, do chậm  tiến hành lập hồ sơ đóng cửa mỏ và cải tạo, phục hồi môi trường, UBND TP đã xử phạt 120 triệu đồng. Mỏ đất đồi tại thôn Phước Thuận của Cty CP Xây dựng và Thương mại Cảng Đà Nẵng đang lập hồ sơ đóng cửa mỏ...

Tính đến nay, trên địa bàn Đà Nẵng có 30 mỏ khai thác khoáng sản có giấy phép khai thác còn hiệu lực và đang lập thủ tục gia hạn khai thác. Có 33 mỏ khoáng sản giấy phép khai thác đã hết hiệu lực,  24 mỏ  đang tiến hành cải tạo, phục hồi môi trường theo đề án đóng cửa mỏ đã được UBND TP phê duyệt. 4 mỏ không lập hồ sơ đóng cửa mỏ và phục hồi môi trường, 5 đơn vị chậm lập hồ sơ đóng cửa mỏ và chưa thực hiện nghiêm túc nội dung của đề án đóng cửa mỏ,  UBND TP đã xử phạt Cty CP Vật liệu xây dựng Focosev  100 triệu đồng vì chưa thực hiện nghiêm túc nội dung của đề án đóng cửa mỏ đá Phước Thuận 3 (xã Hòa Nhơn). Thanh tra Sở TN-MT đã làm việc với Cty TNHH Thạch Toàn vì chưa thực hiện nghiêm túc nội dung đề án đóng cửa mỏ đá Hố Sanh (xã Hòa Nhơn). UBND TP cũng ban hành quyết định xử phạt Cty CP An Tâm và Cty CP Tập đoàn Nguyễn Phan Chánh 120 triệu đồng mỗi doanh nghiệp vì chậm lập hồ sơ đóng cửa mỏ đất đồi thôn Sơn Phước (xã Hòa Ninh) và thôn Phước Thuận (xã Hòa Nhơn).

Theo ý kiến của chính quyền và người dân các địa phương, thời gian tới ngành TN-MT cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, nghiệm thu các mỏ đã và đang tiến hành công tác cải tạo, phục hồi môi trường để bàn giao cho địa phương quản lý.  Có thể thấy rõ một thực trạng hiện nay, hàng trăm héc-ta đất đang bỏ hoang hóa, hậu quả từ việc khai thác đất, nhưng chưa được cải tạo, phục hồi môi trường như hiện trạng ban đầu.

HỒNG THANH