55 năm về trước, ngày 31-5-1965, lần đầu tiên, quân chủ lực của Quân khu 5 đã thực hiện trận đánh lớn xuống vùng đồng bằng và giành thắng lợi nhanh chóng. Đây là lần đầu tiên trên chiến trường miền Nam, bộ đội chủ lực phối hợp với bộ đội địa phương, dân quân du kích đánh bại một chiến đoàn - đơn vị ứng chiến lớn nhất của quân chủ lực ngụy lúc bấy giờ, góp phần phá sản chiến lược "chiến tranh đặc biệt" của Mỹ- ngụy.

Tượng đài Chiến thắng Ba Gia trong khuôn viên Trung đoàn 1.

Đó là trận đánh Ba Gia diễn ra từ ngày 29 đến 31-5-1965 tại địa bàn Tây Sơn Tịnh, tỉnh Quảng Ngãi. Trung đoàn Bộ binh 1 phối hợp cùng LLVT và nhân dân địa phương đã chiến đấu mưu trí, dũng cảm, lập công xuất sắc tiêu diệt hoàn toàn 1 chiến đoàn quân ngụy, diệt 916 tên (có 4 cố vấn Mỹ), bắt sống 65 tên, thu nhiều vũ khí, quân trang, quân dụng, đánh dấu sự trưởng thành vượt bậc của bộ đội ta. Một Trung đoàn chủ lực của ta đã tiêu diệt 1 chiến đoàn chủ lực ngụy, thể hiện sự lớn mạnh của quân chủ lực Khu 5. Với chiến thắng này, Trung đoàn 1 được tặng thưởng Huân chương Quân công Giải phóng hạng Nhì và cờ danh dự "Trung với Đảng, hiếu với dân, Chiến thắng Ba Gia lập công đầu".

 Đánh giá thắng lợi này, Đại tướng Nguyễn Chí Thanh đã nhận xét: "Chiến thắng Ba Gia là một trận tiêu diệt chiến tuyệt đẹp của quân ta. Lần đầu tiên trên một địa hình không được thuận lợi và đặc biệt, bên địch chiếm ưu thế binh lực, hỏa lực so với ta, thế mà ta không những dám đánh, mà còn diệt gọn toàn bộ quân địch, bắt được nhiều tù binh, thu được nhiều vũ khí, còn bên ta thương vong rất ít. Chiến thắng này làm nức lòng quân và dân ta, in một thất bại nặng nề của địch, đến nỗi liền ngay sau đó, Tổng thống Mỹ Giôn Sơn phải chua cay thú nhận rằng: Đó là một thất bại nghiêm trọng của hắn và bè lũ".

Chiến thắng Ba Gia là biểu hiện sinh động kết hợp chặt chẽ giữa đấu tranh quân sự với đấu tranh chính trị, làm tan rã một bộ phận lớn lực lượng kìm kẹp của địch, hỗ trợ đắc lực cho quần chúng nổi dậy giành quyền làm chủ, giải phóng một vùng nông thôn rộng lớn, xây dựng được chính quyền cách mạng, nối liền các vùng giải phóng với vùng căn cứ, hình thành được thế đứng vững chắc của chiến tranh cách mạng trong vùng có địch, tạo khí thế cách mạng sục sôi trên chiến trường Khu V vào hè 1965.

Đối với Trung đoàn 1 (Sư đoàn 2) ra đời ngày 20-11-1963, trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, đã tham gia nhiều chiến dịch, trận đánh lớn, lập nên nhiều chiến công vang dội, ba lần được Đảng và Nhà nước tuyên dương danh hiệu Anh hùng LLVTND. Đặc biệt chiến thắng Ba Gia đã gắn liền với tên tuổi của đơn vị - Đoàn Ba Gia. Khẩu hiệu hành động của Trung đoàn "Nhanh như Chớp Nón, gọn như Ba Gia" cũng ra đời từ đó.

Hiện nay, Phòng truyền thống của đơn vị đang lưu giữ nhiều hình ảnh, tư liệu quý về chiến thắng vang dội này. Những năm qua, Trung đoàn luôn làm tốt công tác giáo dục truyền thống vẻ vang "Trên tin, bạn mến, dân thương. Đã đi là đến, đã đánh là thắng" với nhiều hình thức phong phú, sinh động. Những kinh nghiệm quý báu về nghệ thuật "tạo thế, khơi ngòi", "đánh điểm diệt viện", phát huy thế trận lòng dân, bảo đảm hậu cần tại chỗ... trong chiến thắng Ba Gia được đơn vị kế thừa, đưa vào huấn luyện, góp phần nâng cao trình độ, khả năng sẵn sàng chiến đấu, không để bị động, bất ngờ trong mọi tình huống, viết tiếp trang sử vẻ vang của Đoàn Ba Gia anh hùng trong thời kỳ mới.

Ngọc Diệp