Ngoại trưởng Australia Marise Payne hôm 21-4 ra tuyên bố rằng chính phủ liên bang sẽ phủ quyết quyết định của chính quyền bang Victoria về việc tham gia Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI), mạng lưới cơ sở hạ tầng lớn mà giới chuyên gia cho là được Bắc Kinh sử dụng để tạo ra đòn bẩy tài chính và địa chính trị. Động thái này nhiều khả năng sẽ làm trầm trọng thêm quan hệ vốn đang lạnh nhạt giữa Canberra và Bắc Kinh.

Trung Quốc cho rằng, việc Canberra hủy bỏ 2 thỏa thuận liên quan tới Sáng kiến Vành đai và Con đường gây thêm tổn thất cho quan hệ song phương.

Ngoại trưởng Payne quyết định hủy 4 thỏa thuận, trong đó có 2 thỏa thuận mà bang Victoria đã thống nhất với Trung Quốc vào năm 2018 và 2019. "Tôi coi 4 thỏa thuận này là không phù hợp với chính sách đối ngoại của Australia hoặc bất lợi cho quan hệ đối ngoại của chúng tôi", bà nói. Hai thỏa thuận bị hủy còn lại là giữa bang Victoria với Iran và Syria. Các thỏa thuận BRI đã được ký kết sau khi bang Victoria vạch ra chiến lược 10 năm nhằm tăng cường quan hệ với Trung Quốc. Thỏa thuận chỉ cung cấp "khuôn khổ hợp tác trong tương lai" và không ràng buộc về mặt pháp lý.

Quan ngại về an ninh

Tháng 12-2020, Quốc hội Australia đã thông qua luật mới cho phép chính quyền Thủ tướng Scott Morrison ngăn chặn các tiểu bang ký kết thỏa thuận hợp tác với các cơ quan chính phủ nước ngoài trong một loạt lĩnh vực, như cơ sở hạ tầng, hợp tác thương mại, du lịch, văn hóa, khoa học, sức khỏe, giáo dục và đào tạo.  Hôm 9-12-2020, chính quyền của Thủ tướng Morrison đã cảnh báo thỏa thuận giữa bang Victoria với Trung Quốc sẽ bị đưa vào danh sách rà soát. Ông Morrison cũng tuyên bố sẽ hủy bỏ mọi thỏa thuận nếu trái với lợi ích quốc gia của Australia.

 Trước đó, chính phủ liên bang đã yêu cầu bang Victoria giao nộp tài liệu và giải thích vì sao dự án này phù hợp với lợi ích quốc gia của Australia. Thỏa thuận bị hủy bỏ vốn được ký giữa chính quyền bang Victoria với Ủy ban Cải cách và Phát triển quốc gia Trung Quốc từ tháng 3-2017. Theo đó, bang Victoria cam kết phối hợp triển khai các dự án cơ sở hạ tầng với phía Trung Quốc theo hình thức hợp tác công - tư.

Ông Michael Shoebridge, chuyên gia nghiên cứu quốc phòng, chiến lược và an ninh quốc gia tại Viện Chính sách chiến lược Australia, cho biết, các dự án tiến hành theo hình thức hợp tác công - tư ngày càng đưa lại những kết quả khó đoán, với rủi ro an ninh quốc gia ngày càng tăng. Tại kỳ họp lưỡng hội của Trung Quốc hồi tháng 3, chiến lược kép được Bắc Kinh đưa ra là giảm phụ thuộc vào nền kinh tế toàn cầu, đồng thời khiến các nước khác phụ thuộc ngày càng nhiều hơn vào Trung Quốc. "Đối tác công - tư, BRI là căn bản trong kế hoạch biến Trung Quốc thành trung tâm của nền kinh tế toàn cầu", ông Shoebridge cho biết. Chuyên gia Shoebridge cho rằng, lo ngại về an ninh quốc gia của chính quyền Australia gia tăng sau diễn biến kỳ họp lưỡng hội vừa qua tại Bắc Kinh, đặc biệt khi xét tới cách hành xử của Trung Quốc trong các dự án khác thuộc BRI. Chính quyền liên bang Australia lo ngại Trung Quốc đang sử dụng BRI để khiến các nước nghèo rơi vào "bẫy nợ" cũng như làm giảm ảnh hưởng của Australia trong khu vực.

Việc Australia hủy bỏ 2 thỏa thuận hợp tác giữa bang Victoria với Trung Quốc chỉ một tuần sau khi Tổng thống Mỹ Joe Biden và Thủ tướng Nhật Bản Yoshihide Suga gặp nhau tại Nhà Trắng hôm 16-4. Theo tờ Nikkei Asia, nhà lãnh đạo hai nước đã thảo luận về kế hoạch hỗ trợ phát triển cơ sở hạ tầng công nghệ cao tại khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, nhằm đối trọng với BRI của Trung Quốc. Kế hoạch này manh nha từ năm 2019, với sự tham gia của cả Australia và Ấn Độ.

"Phát súng" đầu tiên của Australia

Suốt 12 tháng qua, quan hệ giữa Australia và Bắc Kinh được miêu tả đang "rơi tự do", sau khi Canberra kêu gọi mở cuộc điều tra độc lập đối với nguồn gốc virus gây ra đại dịch COVID-19. Bắc Kinh sau đó đáp trả với một loạt biện pháp trả đũa thương mại, như áp thuế đối với lúa mạch và rượu vang của Australia, đồng thời cấm nhập khẩu than đá từ xứ sở chuột túi.

Australia cũng thực hiện các bước để hạn chế ảnh hưởng của Trung Quốc tại nước này, bao gồm cả việc cấm "gã khổng lồ" viễn thông Huawei tham gia dự án triển khai mạng 5G và siết chặt luật đầu tư nước ngoài đối với các tập đoàn. Ngoài ra, quan hệ hợp tác giữa các trường đại học Australia với các tổ chức do chính phủ Trung Quốc tài trợ cũng bị sờ gáy. Giới chức và giới học giả Australia hiện ngày càng lo ngại nguy cơ Trung Quốc xâm nhập, mở rộng ảnh hưởng tại các trường đại học nước này, thông qua chương trình hợp tác.

Theo nhiều nhà phân tích, quyết định rút khỏi BRI của Australia khiến nỗ lực hàn gắn mối quan hệ giữa hai nước sẽ mất một vài năm nếu không muốn nói là vài thập kỷ. Đại sứ quán Trung Quốc tại Canberra ngày 21-4 chỉ trích Australia, cho rằng, việc Canberra hủy bỏ 2 thỏa thuận liên quan tới BRI "chắc chắn gây thêm tổn thất cho quan hệ song phương". Bước đi này là một "động thái khiêu khích và vô lý mà phía Australia tiến hành nhằm chống lại Trung Quốc", Đại sứ quán Trung Quốc tại Canberra phản hồi trong một tuyên bố. "Điều này sẽ ngày càng cho thấy chính phủ Australia không có thành ý trong việc cải thiện quan hệ Australia - Trung Quốc, gây tổn hại thêm cho quan hệ song phương và sẽ chỉ tự làm tổn hại chính mình".

Ngày 21-4, Phó Đại sứ Trung Quốc tại Australia Wang Xining tuyên bố quan hệ song phương không có dấu hiệu "tan băng". "Chúng tôi không có ý định phá hoại mối quan hệ này, nhưng lại chứng kiến quá nhiều sự cố khiến lợi ích của Trung Quốc bị tổn hại suốt vài năm qua", ông Wang nói.  Wang Huiyao, một cố vấn chính phủ của Trung Quốc và là nhà sáng lập Trung tâm Trung Quốc và Toàn cầu hóa đã gọi động thái của Australia là thiếu khôn ngoan. Sự tham gia của bang Victoria với BRI là một "lợi ích to lớn" cho Australia và "nếu họ từ chối điều đó thì việc khôi phục mối quan hệ Trung Quốc - Australia sẽ phải cần nhiều thời gian hơn".

Với Trung Quốc, BRI là dự án toàn cầu lớn nhất với những khoản đầu tư hàng nghìn tỷ USD nhằm tăng cường ảnh hưởng và vị thế của nước này trên thế giới. Các nguồn tin ngoại giao giấu tên ở Canberra cho rằng, việc chấm dứt thỏa thuận với Trung Quốc này có thể tạo tiền lệ cho các quốc gia khác tiến hành các động thái nhằm cân bằng về sức mạnh kinh tế với Trung Quốc trước các tham vọng của Bắc Kinh. Nói cách khác, quyết định trên của Australia là một bước tạo đà cho các nước khác có bước đi tương tự.

AN BÌNH