* KỲ 3: Ngang nhiên rút ruột tài nguyên vàng

(Cadn.com.vn) - Trong các huyện của Quảng Nam, Phước Sơn được xem là địa phương có số doanh nghiệp (DN) hoạt động trong lĩnh vực khai thác vàng lớn nhất. Tuy nhiên, đến nay đa số DN đã hết phép khai thác. Sau khi đánh giá lại trữ lượng, cuối năm 2015, Bộ TN-MT thống nhất giao các điểm mỏ khoáng sản vàng phân tán nhỏ lẻ ở Phước Sơn về cho UBND tỉnh Quảng Nam xem xét gia hạn thăm dò và cấp phép. Đến nay, dù mới được gia hạn thăm dò, nhưng nhiều đơn vị đã tiến hành khai thác quy mô lớn khiến nguồn tài nguyên bị thất thu và môi trường bị ô nhiễm nghiêm trọng.

Sai phạm

Chúng tôi thực địa tại vị trí khai thác vàng của một Cty TNHH nằm chênh vênh trên sườn núi ở H. Phước Sơn. Theo Phòng TN-MT H. Phước Sơn cho biết, Cty này hết phép khai thác từ tháng 9-2013, đến nay đơn vị mới có đề án gia hạn. Thế nhưng, thời điểm trước Tết Nguyên đán vừa qua, ngoài việc lén lút hoạt động, đơn vị này tùy tiện đưa phương tiện cơ giới, máy móc thiết bị vào phá rừng để mở đường trái phép với lý do "phục vụ cho quá trình thăm dò". Hành vi của Cty này đã bị chính quyền địa phương phát hiện, lập biên bản. Để "khắc phục sự cố đã rồi", đến ngày 20-3-2016, lãnh đạo Cty này có đơn đề nghị gửi UBND H. Phước Sơn xin đưa người, phương tiện vào rừng nhằm phục vụ cho việc thăm dò khoáng sản.

Một khu hầm nằm chênh vênh bên sườn núi đang sạt lở.

Tiếp cận nhà máy khai thác vàng của Cty này, theo quan sát của chúng tôi thì có hàng chục lao động làm việc tại các hầm lò, nhưng khâu đảm bảo an toàn lao động, hệ thống xử lý nước thải đều không được đảm bảo.

Ở khu vực này còn có Cty TNHH Nam Mai cũng đang trong quá trình hối hả "tận thu" khoáng sản. Theo giấy phép, đến tháng 6-2016 Cty này hết hạn khai thác. Thế nhưng thời điểm chúng tôi đến, đơn vị này với quân số gần 100 người vẫn hoạt động bình thường. Bên trong hầm, những nhóm công nhân thay phiên nhau làm cả ngày đêm đào bới quặng cho vào bao đưa lên xe vận chuyển ra ngoài để chế biến. Nhìn những đường hầm sơ sài, không được chống đỡ, khói thuốc nổ đen sì bám vào thành hầm khiến nhiều người đi vào phải "lạnh sống lưng".

Còn tại khu vực khai thác vàng G18 (thôn 2, xã Phước Thành) do Cty TNHH Trường Sơn quản lý, dù mới được gia hạn để thăm dò, nhưng đơn vị này cũng hoạt động cả ngày lẫn đêm. Theo nhiều nguồn tin cho biết, ngoài việc bòn rút tài nguyên khoáng sản, đơn vị này còn tàn phá rừng rất khủng khiếp. Bên cạnh đó, việc tuyển quặng vàng cũng gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Ngoài chất thải độc hại chưa qua xử lý đổ trực tiếp ra sông suối, hằng ngày người dân địa phương còn chứng kiến khói độc có màu vàng, mùi khét bay lên từ nhà máy nên rất bất an. Để thẩm định và kiểm tra lại nguồn tin trên, chúng tôi tiếp cận khu vực của Cty đang hoạt động, thế nhưng ngay từ đầu cổng đã gặp sự ngăn cản của lực lượng bảo vệ. Khi chúng tôi đề cập đến việc muốn vào bên trong nhà máy để ghi nhận theo sự phản ánh của người dân, một bảo vệ nói "để gọi điện hỏi ý kiến lãnh đạo Cty". Tuy nhiên một lúc sau, người này trở ra và thông báo rằng lãnh đạo không muốn cho người lạ vào. "Mấy anh vào đây phải có sự đồng ý của lãnh đạo Cty. Tôi gọi báo thì lãnh đạo nói không được phép vào, các anh thông cảm" - người bảo vệ lý giải.

Với việc xây dựng cánh cổng to ngay giữa con đường chính dẫn vào nhà máy và bố trí lực lượng bảo vệ chốt chặn ở nơi này 24/24 giờ thì Cty Trường Sơn đã "kiểm soát" được những người "lạ" tiếp cận. Phía trong nhà máy, họ mặc sức "lũng đoạn" mà không gặp bất cứ trở ngại nào. Đem sự việc trên phản ánh với chính quyền địa phương, đại diện lãnh đạo xã Phước Thành cũng bức xúc: Không những các anh bị cản trở mà nhiều lần chính quyền địa phương và các ngành chức năng của huyện vào cũng bị người của Cty ngăn cản. Họ viện nhiều lý do như muốn kiểm tra phải báo trước, phải được sự đồng ý của lãnh đạo Cty mới dám cho vào…

Dù chưa được cấp phép gia hạn nhưng Cty Trường Sơn vẫn hoạt động, khói bụi bay mù trời.

Buông lỏng quản lý

Ngoài sai phạm "nổi bật" của những Cty trên, một số Cty còn lại cũng gây ô nhiễm môi trường, đầu độc sông suối. Bao bì đựng chất độc Cyanua, rác thải sản xuất, sinh hoạt, xái quặng sau khi đã lọc tuyển lấy vàng vứt bừa bãi khắp nơi. Đặc biệt, hầu hết các nhà máy, lán trại khai thác vàng ở Phước Sơn đều đặt trên đồi cao, gần với con suối chảy qua nên dễ dàng trong quy trình tuyển quặng vàng, cũng như lợi dụng xả chất thải trực tiếp ra môi trường tự nhiên.

Chính việc không tuân thủ các quy định về môi trường nên từ trước đến nay, hành vi sai phạm phổ biến mà các DN khai khoáng bị xử phạt hành chính nằm ở lỗi xả thải không đạt tiêu chuẩn ra môi trường, chưa có giải pháp bảo vệ môi trường triệt để. Theo Phòng Cảnh sát Môi trường CA tỉnh Quảng Nam, rất hiếm có đơn vị khai khoáng nào thực hiện đúng cam kết bảo vệ môi trường cũng như đánh giá tác động môi trường. Các DN hết phép hoạt động đang chờ gia hạn lén lút khai thác trái phép cũng gây ra nguồn xả thải tương đối lớn.

Cty Trường Sơn xả chất thải chảy lấp cả lối đi.

Chính tình trạng lén lút mở rộng diện tích khai thác, tận thu vàng theo kiểu chụp giật, phá rừng lấy gỗ đã làm biến dạng địa hình tự nhiên, tiềm ẩn nguy cơ sạt lở. Và thực tế hiện tượng sạt lở núi đồi do tác động của con người đã gây thiệt mạng cho phu vàng. Ngoài những vụ được cơ quan chức năng phát hiện, còn lại các vụ tai nạn chết người xảy ra được chủ bãi tự thương lượng với gia đình nạn nhân.

Bên cạnh đó, theo báo cáo của UBND tỉnh Quảng Nam, đến cuối năm 2015, trên địa bàn tỉnh có 20 điểm khai thác khoáng sản quặng vàng nhỏ lẻ được quy hoạch, trong đó có 5 điểm đã được UBND tỉnh cấp phép thăm dò. Ngoài ra còn hàng chục điểm vàng gốc phân bố ở các huyện Đông Giang, Bắc Trà My, Phước Sơn, Thăng Bình, Phú Ninh, Hiệp Đức do người dân tự tìm kiếm, phát hiện. Những nơi này tái diễn dai dẳng nạn khai thác trái phép. Tuy nhiên, UBND tỉnh Quảng Nam hiện nay chưa thể cấp phép để quản lý hiệu quả, vì Bộ TN-MT chưa khoanh định và công bố các khu vực có khoáng sản phân tán nhỏ lẻ thuộc thẩm quyền cấp phép, gia hạn của tỉnh.

Được biết, để tránh thất thoát nguồn tài nguyên, ô nhiễm môi trường và những hệ lụy khác, Sở TN-MT tỉnh Quảng Nam đã phát đi văn bản yêu cầu các DN trong thời gian chờ đợi cơ quan có thẩm quyền giải quyết gia hạn giấy phép sản xuất phải dừng toàn bộ hoạt động khai thác, chế biến vàng. Thế nhưng, sự buông lỏng quản lý của ngành chức năng và chính quyền H. Phước Sơn đã góp phần giúp các Cty vơ vét khoáng sản và hủy diệt bao cánh rừng, dòng sông, con suối.

Trần Tân
(còn nữa)