Dịch COVID-19 đang có những diễn biến khó lường, ở nước ta liên tục ghi nhận các biến thể mới, số lượng ca bệnh đang gia tăng trong những ngày qua, đặc biệt là tại các khu vực điểm nóng như Bắc Giang, Bắc Ninh… Việt Nam đã vượt mốc hơn 3.000 ca lây nhiễm trong nước trong 30 ngày, nhiều hơn cả 3 đợt dịch trước cộng lại. 
Trao đổi với báo chí, GS-TS Phan Trọng Lân, Viện trưởng Viện Pasteur TP Hồ Chí Minh khẳng định: Các biến thể hiện nay gây lây lan nhanh và cách ly vẫn là biện pháp hiệu quả nhất để giảm, cắt đứt đường lây của SARS-CoV-2. Việc cách ly, giảm sự lây lan virus là từ đeo khẩu trang, giảm khoảng cách, cách ly kiểm dịch, cách ly y tế cho đến giãn cách xã hội.

Giáo sư, Tiến sĩ Phan Trọng Lân.

Phóng viên: Các kết quả giải trình tự gen từ các mẫu bệnh phẩm gần đây cho thấy, nước ta đã ghi nhận sự xuất hiện của các biến thể được thế giới đánh giá là “nguy hiểm” như biến thể lần đầu xuất hiện tại Anh, Ấn Độ… Vậy có phải SARS-CoV-2 đang trở nên nguy hiểm hơn không, thưa ông?

GS-TS Phan Trọng Lân: Hiện nay, trên thế giới đã phát hiện khoảng hơn 28 nghìn đột biến trên gen của SARS-CoV-2. Hầu hết các đột biến không làm thay đổi đặc tính của virus, nhưng có một số đột biến có thể gây ảnh hưởng đến đặc tính sinh học như làm tăng khả năng lây nhiễm, giúp virus có khả năng lẩn tránh hệ miễn dịch hay làm tăng khả năng xâm nhập vào các tế bào biểu mô đường hô hấp. Hiện tại, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) chia các biến thể của SARS-CoV-2 làm 2 nhóm là Biến thể đáng quan tâm (VOIs) và Biến thể đáng quan ngại (VOCs). 

Hiện nay, các biến thể đáng quan ngại (VOCs) bao gồm: biến thể B.1.1.7 (phát hiện ở Anh), B.1.351 (ở Nam Phi), P.1 (ở Brazil) và B.1.617 (ở Ấn Độ). Theo WHO, các biến thể với lợi thế thích nghi sẽ dần dần thay thế các biến thể cũ theo thời gian. Tại Việt Nam, ngay từ khi dịch bùng phát đã phát hiện ra các biến thể mang đột biến D614G vào đầu tháng 3-2020 ở những công nhân từ nước ngoài về, tiếp đến là sự xuất hiện của các VOCs như biến thể B.1.1.7 và biến thể B.1.351 được ghi nhận vào tháng 10-2020 từ những công dân về nước từ Anh và hiện nay là biến thể B.1.617 từ ổ dịch Yên Bái, Hà Nam.

Phóng viên: Theo ông, sự xuất hiện những biến thể của SARS-CoV-2 có tác động như thế nào đến công tác phòng, chống dịch COVID-19?

GS-TS Phan Trọng Lân: Hiện nay, các tác động của biến thể SARS-CoV-2 chủ yếu trên 5 phương diện là khả năng lây lan, độ nặng của bệnh, công tác xét nghiệm, tránh miễn dịch và điều trị.?? Về khả năng lây lan, mức độ lây lan của các biến thể có sự khác nhau, qua nghiên cứu cho thấy, biến thể B.1.1.7 có khả năng lây nhiễm cao hơn đến 70% so với các biến thể cũ, nghĩa là một người đã mắc bệnh với biến thể cũ trung bình sẽ lây cho 2 đến 4 người khác, với biến thể B.1.1.7 có thể lây cho tới 7 người khác. Các biến thể khác như B.1.351 (Nam Phi), P.1 (Brazil), B.1.617 (Ấn Độ) cũng được WHO báo cáo có khả năng lây tăng cao. Do vậy, nếu chúng ta không kịp thời ngăn chặn thì khả năng lây lan dịch có thể tăng theo cấp số nhân.

Đối với vaccine, theo WHO, các vaccine COVID-19 hiện được cấp phép cung cấp sự bảo vệ nhất định chống lại các biến thể virus mới vì chúng tạo ra một phản ứng miễn dịch rộng rãi liên quan đến một loạt các kháng thể và tế bào. Do đó, những biến đổi hoặc đột biến của virus sẽ không làm cho vaccine mất hoàn toàn tác dụng. Trong trường hợp bất kỳ loại vaccine nào được chứng minh là kém hiệu quả hơn đối với một hoặc nhiều biến thể, thì có thể thay đổi thành phần của vaccine để bảo vệ chống lại các biến thể này. Do đó, việc giám sát các đột biến của virus cũng như tác động của các biến thể mới đối với hiệu quả bảo vệ của vaccine cần được tiếp tục theo dõi, cập nhật và đánh giá.

Phóng viên: Trước những diễn biến phức tạp và khó lường của dịch COVID-19 hiện nay, cần phải làm gì để bảo đảm an toàn cho bản thân, gia đình và cộng đồng, thưa ông?

GS-TS Phan Trọng Lân: Để dự phòng và kiểm soát bệnh truyền nhiễm lây qua đường hô hấp, cần tập trung vào 3 mắt xích: Một là nguồn lây nhiễm, hai là đường lây truyền, ba là người cảm nhiễm. Nếu mắt xích nào chưa đảm bảo thì phải nỗ lực nhiều hơn nữa những mắt xích còn lại. Đối với việc bảo vệ người nhiễm bằng vaccine, hiện nay, Chính phủ, Bộ Y tế đang nỗ lực để có vaccine cho người dân và dựa trên hệ thống tiêm chủng sẽ nhanh chóng tiêm cho người trong diện tiêm chủng. Cần phải tiêm sớm và tiêm đủ liều theo hướng dẫn của Bộ Y tế để có đủ miễn dịch bảo vệ. Khi tỷ lệ bao phủ vaccine cao, không chỉ giúp cho cá nhân được bảo vệ mà còn giảm sự lây nhiễm SARS-CoV2, ngăn lây lan và phát sinh các biến thể mới.

Đối với nguồn lây nhiễm, hiện nay nước ta đã kiểm soát chặt chẽ các ca nhập cảnh theo đường chính ngạch, tuy nhiên, việc kiểm soát nhập cảnh trái phép, nhất là với những đối tượng chỉ quá cảnh qua Việt Nam, nếu không phát hiện được sẽ hoàn toàn mất dấu, khó kiểm soát nguồn lây. Chưa kể việc không tuân thủ trong các khu cách ly tập trung, cách ly tại nhà, có thể xuất hiện các trường hợp F0. Đặc biệt, khoảng 60% trường hợp mang virus không có biểu hiện bệnh, không biết mình mang virus đi lại sẽ làm bệnh dễ dàng lây lan và khó phát hiện. Với các ca F0 phát hiện trong cộng đồng, chúng ta đã ngay lập tức điều tra, truy vết, khoanh vùng và cách ly người tiếp xúc (F1). Đối với cắt đứt đường lây truyền, dù các biến thể hiện nay gây lây lan nhanh, cách ly vẫn là biện pháp hiệu quả nhất để giảm, cắt đứt đường lây của SARS-CoV2.
Điều kiện để virus SARS-CoV 2 lan rộng là có “sự kiện siêu lây nhiễm”, chứ không phải bắt đầu từ một người mang một số lượng virus đặc biệt lớn và lây nhiễm cho nhiều người. Mỗi người dân cần ý thức được tầm quan trọng của việc hạn chế các hành vi nguy cơ này. Nếu mỗi người dân đều thực hiện nghiêm quy tắc “5K” thì cho dù là biến thể nào của SARS-CoV-2 cũng khó có khả năng lây lan.

Phóng viên: Trân trọng cảm ơn ông!

P.V