(Cadn.com.vn) - Ngày 10-5, UBND H. Tây Giang (Quảng Nam) tổ chức lễ công bố quần thể 725 cây pơ mu trên địa bàn xã A Xan là Cây di sản Việt Nam. Đáng chú ý, nằm trong danh sách công bố Cây Di sản dịp này còn có hai cây đa sộp hơn 700 năm tuổi cũng ở xã A Xan. Hai cây đa này được người Cơ Tu trồng cách đây nhiều thế kỷ nhằm gắn kết hai ngôi làng khỏi tục săn đầu đẫm máu...

Hai cây đa thôn A Rầng 1 được công nhận là Cây di sản Việt Nam. Ảnh. Bão Bình

Cũng giống như những bộ tộc người Cơ Tu khác, tục săn đầu người hay còn gọi là mùa săn máu khiến làng A Rầng và A Bị (H. Tây Giang) chìm trong thù hận suốt nhiều thế kỷ. “Nồi da xáo thịt. Đúng là mê muội thật”, già làng Pơ Loong Jim (thôn A Rầng 1, xã A Xan) nói như vậy khi bắt đầu câu chuyện về tục săn đầu người trong quá khứ. Theo già Jim, người Cơ Tu cho rằng máu đóng vai trò cực kỳ quan trọng, là sợi dây kết nối âm dương, trời đất, là điều cần thiết cho sự sinh trưởng và phát triển, tiền đề của sự no ấm. Với quan niệm này, khi bắt đầu mùa vụ, người Cơ Tu tiến hành nghi thức săn máu trong không khí căng thẳng bao trùm. Bất kể già trẻ, trai gái của làng này đều có thể trở thành vật tế thần cho làng kia. Trên những đoạn đường vào rừng hay qua những đồi núi hoang vắng đầy rẫy những cạm bẫy, mai phục... Mùa săn máu kéo dài chừng hai tháng, nếu không lấy đầu được thì phải chờ đến sang năm. Do vậy oán thù, nợ máu chồng chất dai dẳng truyền từ đời này sang đời khác.

Là hàng xóm của nhau, làng A Rầng và A Bị cũng không ngoại lệ. Không ai tính được có  bao nhiêu mạng người của hai làng đã phải vong mạng vì tập tục này. “Cho đến một ngày, người dân trong hai làng nhận ra rằng nếu cứ tiếp tục giết nhau thì không bao giờ trả hết nợ mà người trong làng sẽ chết hết, người sinh ra không kịp để chết trong những cuộc trả thù. Do vậy, cuộc đàm phán hòa bình giữa hai làng bắt đầu. Những người uy tín trong hai làng được cử đi để thương thuyết. Họ ngồi lại với nhau để nói về những mất mát và những hậu quả đã gây ra trong quá khứ cũng như viễn cảnh tối tăm nếu tục này cứ tồn tại. Sau thời gian dài đàm phán, hai bên đã tìm được tiếng nói chung và chính thức kết nghĩa anh em. Để nêu cao tinh thần đoàn kết đồng thời nhắc nhở cho người dân trong làng và các thế hệ con cháu đời sau luôn ghi nhớ, người dân hai làng tìm hai cây đa con, tráo đổi rồi cử đại diện uy tín trồng cạnh nhau ở ranh giới hai làng”, già Jim kể lại.

Già làng Pơ Loong Jim kể về sự tích cây đa đoàn kết với tác giả.

Già Jim cũng cho biết thêm, ngày trước hai cây đa được trồng cách xa nhau khoảng 5 mét, như một cổng làng, người dân hai thôn khi đi thăm nhau thì qua cổng này. Trải qua nhiều thế kỷ, hai cây đa ngày một to lớn và đã bít luôn cổng. Năm 2015, khi lập hồ sơ để công nhận di sản, cùng sự hỗ trợ của chính quyền địa phương, người dân đã đóng góp xây dựng miếu thờ, ngày 18 tháng Giêng hàng năm, người dân hai làng đến đây   để tổ chức lễ cúng nhằm tưởng nhớ đến sự đoàn kết bao đời qua.

Theo các già làng cho biết, làng A Rầng và A Bị kết thúc những cuộc săn máu từ hơn 700 năm trước, trong khi đó tục này vẫn còn tồn tại dai dẳng đối với những ngôi làng Cơ Tu khác. Mãi đến sau năm 1945, khi bộ đội hoạt động cách mạng và tuyên truyền, vận động, hủ tục này mới dần được bãi bỏ. Và đến năm 1952, tục săn máu cuối cùng của người Cơ Tu mới chấm dứt.

Ông Nguyễn Hoàng Linh, Phó Chủ tịch UBND H. Tây Giang cho biết, sau khi khoan vào thân cây, các chuyên gia xác định hai cây đa đã 703 tuổi. Qua quan sát, hiện nay hai cây đa vẫn xanh tốt và phát triển bình thường, tuy nhiên có nhiều tầm gửi và dây leo bám quanh, đặc biệt có 1 cây bưởi khoảng 100 tuổi mọc từ gốc ôm chặt lấy cây. Hiện chính quyền và nhân dân địa phương đang nghiên cứu phương pháp loại bỏ tầm gửi và dây leo để tạo điều kiện sinh trưởng và phát triển của cây được tốt hơn.

Tháng 7-2015, cùng với quần thể 725 cây pơ mu, hai cây đa ở thôn A Rầng 1 được Hội bảo vệ thiên nhiên và môi trường công nhận là Cây Di sản Việt Nam. Giá trị của cây đa không chỉ ở tuổi đời mà nó tồn tại như một chứng nhân của lịch sử, gắn liền với các phong tục của người miền cao. Đặc biệt, giá trị nhân văn của hai cây đa di sản này nằm ở chỗ từ câu chuyện của làng đã giáo dục người dân tinh thần tương thân tương ái, đoàn kết, giúp đỡ nhau trong cuộc sống, đặc biệt loại bỏ đi những hủ tục lạc hậu.

Bão Bình