KỶ NIỆM 110 NĂM NGÀY SINH TỔNG BÍ THƯ LÊ DUẨN (7/4/1907 – 7/4/2017):

Chiếc phản đặc biệt ở An Nhơn

Thứ năm, 06/04/2017 11:22

(Cadn.com.vn) - Dịp kỷ niệm 110 năm ngày sinh đồng chí Lê Duẩn, tôi về Trung tâm Văn hóa, thông tin, thể thao thị xã An Nhơn (Bình Định), thăm nhà truyền thống nơi đây. Chị Nguyễn Thị Thúy Hằng, cán bộ làm công tác bảo tàng giới thiệu một chiếc phản bằng gỗ gõ, nước lên bóng, dày chừng 8 cm: “Tháng 7-1954, Khu ủy Khu 5 đã mở Hội nghị quan trọng, đồng chí Lê Duẩn lúc đó là Bí thư Xứ ủy Nam Kỳ về dự. Địa phương đã bố trí đồng chí ở nhà bà Tô Thị Cán, khu vực Bá Canh, P. Đập Đá và đồng chí đã nghỉ trên chiếc phản này”. Tôi lại tìm về khu vực Bá Canh với lời chỉ dẫn khá gọn ghẽ rằng chủ nhân của tấm phản ở dưới chân tháp Cánh Tiên.

Ngôi nhà đầy kỷ niệm xưa đã được tháo dỡ để thay bằng căn nhà mái đúc khang trang. Anh Nguyễn Nhật Cát, cháu gọi bà Tô Thị Cán bằng bác bồi hồi kể: “Bác tôi chỉ có một con gái, từng là giao liên trong kháng chiến. Tôi được đưa về nuôi từ bé. Trước đây ngôi nhà này cổ kính lắm, 8 cây cột lim gỗ muồng bóng láng, mái lợp, có trần, nhưng lâu quá, hư hỏng nhiều, tôi đành phải làm lại, nếu không mùa mưa bão tới sẽ sụp mất. Cũng có nghe phong thanh rằng tỉnh sẽ đầu tư để giữ làm nhà lưu niệm, nhưng chưa thấy thực hiện. Hồi bé tôi đã thấy trong nhà có chiếc phản gồm 3 tấm nhỏ ghép lại ở vị trí trang trọng nhà trên. Tôi rất thích nằm, bác tôi nói rằng tấm phản này đã từng có một vị khách đặc biệt đến nghỉ. Bác ấy chỉ nói với tôi vậy thôi chứ bà vốn tính kiệm lời, chẳng kể lể với ai bao giờ...” .

Những người thân và hàng xóm của bà Tô Thị Cán ở khu vực Bá Canh, P. Đập Đá
(Ảnh chụp năm 2011, do gia đình bà cung cấp).

Ông Phan Trường Phúc, Bí thư chi bộ khu vực Bá Canh kể: “Chúng tôi là lớp sau, nhưng bác Nguyễn Văn Châu, đảng viên lão thành ở Bá Canh khi còn sống vẫn kể về lai lịch chiếc phản nên nhiều người ở đây đều biết. Ngày đó bác Châu làm dân quân được phân công canh giữ rất kỹ khu vực nhà bà Cán và bà Diệp (đồng chí Nguyễn Duy Trinh, sau này là Bộ trưởng Bộ Ngoại giao ở nhà bà Diệp). Lúc đó chỉ nghe mọi người gọi đồng chí ở nhà bà Cán là anh Ba, còn làm gì thì không ai biết. Sau này trong lịch sử Đảng bộ thị xã An Nhơn có ghi rõ, tại Bá Canh đã có cuộc Hội nghị quan trọng gồm các đồng chí lãnh đạo Khu và một số tỉnh do Khu ủy 5 triệu tập để nghe đồng chí Nguyễn Duy Trinh thay mặt Trung ương Đảng và Chính phủ từ Hà Nội vào truyền đạt Hiệp định Genève và chủ trương của Trung ương về chuyển hướng công tác ở miền Nam. Đồng chí Lê Duẩn lúc này đang ở Khu 5 đã về dự. Thôn Bá Canh tuy lúc ấy được giải phóng rồi, nhưng để đề phòng bọn phản động tất cả mọi việc ăn nghỉ họp hành đều rất bí mật. Các đồng chí ấy ở chừng chục ngày. Vợ chồng bà Cán lo cơm nước chu đáo lắm. Bà Cán tự tay khâu chiếc gối rơm 3 lớp bọc vải cho đồng chí Lê Duẩn”.

Người có công đưa tấm phản đến với mọi người là ông Nguyễn Hữu Nhơn, nguyên Trưởng Phòng Văn hóa- Thông tin thị xã An Nhơn hiện đã nghỉ hưu ở Nhơn Mỹ. Ông Nhơn thời trẻ đi bộ đội, bị thương được chuyển ra Bắc điều trị và học tập, chuẩn bị vào Nam. Năm 1971, đồng chí Lê Duẩn trong cuộc nói chuyện với lớp tập huấn, khi biết ông Nhơn và một số đồng đội của ông là người Bình Định đã hỏi thăm thân tình, kể rằng Bình Định có món bánh hỏi, thịt heo rất ngon, nhất là ở Đập Đá. Khi quê hương giải phóng, nghe các đồng chí ở quê mình kể loáng thoáng về chiếc phản, ông Nhơn liên tưởng đến lời hỏi thăm của đồng chí Lê Duẩn năm nào và quyết đưa bằng được hiện vật này về bảo tàng. Nhưng mọi việc không dễ dàng. Ông phải đi gặp chủ nhân, rồi gặp những bậc cao niên, lấy đủ tư liệu, làm hồ sơ, xác nhận khoa học bên Ty Văn hóa- Thông tin tỉnh rồi mới trình lên Tỉnh ủy. Đồng chí Nguyễn Văn Lâm- Bí thư Tỉnh ủy Nghĩa Bình (cũ), Nguyễn Nghĩa, Chủ tịch UBND tỉnh lúc ấy rất hoan nghênh ý tưởng của ông Nhơn. Khi đã được cấp trên thông qua rồi, lại phải nói sao để chủ nhân trao tặng tấm phản cho bảo tàng, bởi đây là kỷ vật có từ thời ông bà để lại. Năm 1980, một chiếc xe lam đã được huy động về tháp Cánh Tiên. Nhiều cán bộ của Ty Văn hóa- Thông tin, Bảo tàng tỉnh, Bảo tàng Quân khu 5 lúc đó cũng có mặt. Bà Cán rất lưu luyến khi nhìn tấm phản được khiêng lên xe. Chúng tôi để tấm phản ở Chùa Ông để mọi người dễ dàng tham quan, sau này khi phòng truyền thống được xây dựng thì đưa vào đây. Có rất nhiều đoàn đến tham quan, ghi vào sổ lưu niệm, bày tỏ niềm tự hào khi An Nhơn vinh dự được đón đồng chí Tổng bí thư về ở”.

Chiếc phản được trưng bày ở Trung tâm Văn hóa, thông tin, thể thao thị xã An Nhơn.

Xung quanh tấm phản có một câu chuyện thật cảm động. Bà Nguyễn Thị Huyền Mai- nguyên Phó Giám đốc Bảo tàng Bình Định kể: “Có lần về phối hợp công tác ở An Nhơn tôi thấy chiếc phản được trưng bày ở Chùa Ông. Là sinh viên Cao đẳng Sư phạm Quy Nhơn vừa ra trường, tôi thật sự háo hức trước hiện vật này. Nhưng đôi dòng chú dẫn ngắn gọn trên đó làm tôi không thoả mãn mà không biết hỏi ai. Liệu đồng chí Lê Duẩn có về Bá Canh không? Tại sao chọn Bá Canh mà không phải nơi nào khác?. Tôi đọc cả tập “Thư vào Nam” của ông thì không thấy nhắc đến. Tất nhiên tôi vẫn biết quyển sách phải ghi những sự kiện lớn, Bá Canh chỉ là một trong nhiều vùng đất ông dừng chân trong chặng đường kháng chiến. Hồi đó tôi rất hay đi nhờ xe chú Hồng Nhân- Giám đốc Ty Văn hóa- Thông tin tỉnh, tôi hỏi chú nếu muốn gửi thư ra Hà Nội để làm sáng tỏ việc này thì làm thế nào. Chú bảo tôi cứ gửi văn phòng Trung ương Đảng, chắc thế nào cũng tới. Vậy là tôi gửi liền, với địa chỉ rõ ràng của mình. Thật bất ngờ chừng nửa tháng sau tôi nhận được lá thư trả lời bằng giấy pơ-lia, được đánh máy cẩn thận. Người trả lời là ông Đổng Ngạc- Thư ký của đồng chí Lê Duẩn. Ông khẳng định rằng đúng là trong thời gian hoạt động ở Khu 5 đồng chí Lê Duẩn đã ở Bá Canh. Nhận thư mà tôi mừng rơn, thấy hạnh phúc vô cùng. Tiếc là gần 30 năm, nhiều lần di chuyển tôi đã không giữ được lá thư. Nhưng cũng từ ấy tôi hay đạp xe đến nhà má Cán ở thị trấn Đập Đá. Ngôi nhà cổ xưa rất mát mẻ dù mùa hè nóng bức. Tôi hiểu vì sao các đồng chí của tỉnh đã bố trí đồng chí Lê Duẩn ở nhà này. Tôi hay ngồi hỏi chuyện với má về những ngày lịch sử ấy, nhưng thật lạ, má nói rất giản dị: “Người dân nào của An Nhơn chẳng làm thế hả con?. Đất này là đất cách mạng mà. Mình làm chút gì đó cho kháng chiến thì có đáng gì để kể đâu”. Ôi, tấm lòng bà má An Nhơn của tôi là như vậy đó”.

Các cán bộ ở Trung tâm Văn hóa, thông tin, thể thao thị xã An Nhơn cho biết, trong tương lai, nhà truyền thống của thị xã được xây dựng mới, việc trưng bày các kỷ vật kháng chiến sẽ trang trọng hơn. Và chiếc phản của đồng chí Lê Duẩn ở An Nhơn sẽ được các tầng lớp nhân dân địa phương biết đến nhiều hơn nữa để thêm tự hào về quê hương An Nhơn của mình.

Hồng Vân