50 năm trước, bao người lính quả cảm đã có 81 ngày đêm chiến đấu quyết giữ Thành cổ Quảng Trị trên tuyến lửa. Hôm nay tại Bảo tàng Thành cổ, ai đến thăm cũng nhìn thấy một tấm ảnh “Nụ cười thách thức bom đạn” đang trưng bày ở đây. Hòa trong dòng người về nguồn thăm chiến trường xưa hồi cuối tháng 4-2022, chúng tôi gặp cựu chiến binh Lê Xuân Chinh (xã Thanh Yên, huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên) người lính trong tấm ảnh, khi đang thành kính thắp nén hương, rồi ngồi lặng giữa bãi cỏ xanh Thành cổ. Thời gian, gánh nặng mưu sinh khiến sức khỏe người cựu binh Thành cổ có phần giảm sút so với tuổi 69, nhưng nụ cười tươi rói vẫn vẹn nguyên như tuổi 19 nơi chiến trường đầy mưa bom, bão đạn. Rồi từng phút giây cảm động, dòng chảy ký ức cứ thế ùa về với người lính này.

Quê ở xã Thái Phương, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình, năm 1972, ông Chinh tình nguyện nhập ngũ. Tháng 6-1972, ông được biên chế về Đại đội 18 thông tin liên lạc của Trung đoàn 48, Sư đoàn 320B. Ngày ấy, ông cùng đồng đội vượt sông Thạch Hãn vào Thành cổ để làm nhiệm vụ. Công việc là dẫn lực lượng chủ lực và đưa công văn, mệnh lệnh của chỉ huy xuống các đơn vị chiến đấu trong Thành. Trước lằn ranh sinh tử của hòn đạn, mũi tên, ông cùng đồng đội không biết bao nhiêu lần đối mặt cái chết, nhưng đã vượt qua. “Thời điểm đó, ở chiến trường rất ác liệt. Mọi hoạt động liên lạc đều do đơn vị thông tin liên lạc khâu nối. Trận chiến ấy kéo dài 81 ngày đêm thì tôi bám trụ hơn 70 ngày. Chiều 5-9-1972, khi trên đường mang công văn từ Ban chỉ huy Trung đoàn xuống Ái Tử thì tôi bị thương do trúng pháo. Tỉnh dậy, tôi biết mình được chuyển ra Bệnh viện dã chiến 112, thuộc xã Lộc Thủy, huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình”, ông Chinh nhớ lại.

Nói về tấm ảnh, ông Chinh nhớ: “Đó là một ngày giữa trận chiến. Khi đang cùng đồng đội cười nói rôm rả thì phóng viên Đoàn Công Tính đi qua, bảo “Anh em ngồi cười thật tươi cho tôi chụp một tấm hình”. Chỉ là một tấm hình thôi, rồi chúng tôi quên ngay, bởi sau đó là những loạt đạn bom ồ ạt xả xuống. Sau đó, năm 1973, khi đang đóng quân ở Dốc Miếu, huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị, một đồng đội đưa cho tôi tờ báo Quân đội nhân dân có tấm hình phóng viên chụp hôm đó. Chiến tranh đi qua, cuộc mưu sinh bộn bề, tôi cũng không còn nhớ đến tấm ảnh, bởi với người lính, việc tham gia chiến trận là trách nhiệm của tuổi trẻ bảo vệ quê hương”.

Năm 1998, tấm ảnh “Nụ cười thách thức bom đạn” được phóng rất to, trưng bày tại Bảo tàng Thành cổ. Ảnh ghi lại nụ cười của 5 chiến sĩ cách mạng trong giây phút nghỉ ngơi sau trận đánh.

Cũng là người lính, ông Trần Khánh Khư, nguyên Trưởng ban quản lý Di tích Thành cổ giai đoạn 2000-2010, kể: “Năm 2002, lúc tôi đang thuyết minh cho một đoàn khách từ miền Bắc vào thì có một anh chăm chú nhìn ảnh, hô lớn: “Đây là anh Chinh ở quê tôi đấy”. Cuối buổi thuyết minh, tôi gặp người khách hỏi thông tin. “Thú thật, từ khi tấm ảnh được trưng bày tại bảo tàng, tôi cứ nghĩ có lẽ người lính ấy đã nằm lại chiến trường. Nay nghe tin anh còn sống, tôi rất vui, rồi tự nhủ lòng phải quyết tâm tìm gặp cho được người, bởi tấm ảnh đặc biệt có giá trị với Thành cổ trong cuộc chiến 81 ngày đêm mùa hè đỏ lửa năm 1972”, ông Khư còn nguyên xúc động.

Khổ nỗi, khi đó điều kiện thông tin liên lạc khó khăn, ông Khư lật tìm cuốn danh bạ điện thoại tỉnh Thái Bình, nhưng điện thoại bàn của đơn vị được quy định số phút gọi hạn chế. Nên mỗi lúc rảnh rỗi, ông đạp xe ra bưu điện, lần lượt gọi đến sở, ngành của tỉnh này dò hỏi. Có điều, manh mối cứ mờ nhạt dần, bởi khi xác định người lính ở xã Thái Phương là có, song ông Chinh đã chuyển lên vùng kinh tế mới ở Điện Biên. Thế là, cuộc tìm kiếm lại trở về điểm xuất phát.

Suốt cả năm ròng rã, ông Khư mới tìm ra được nơi ở của ông Chinh ở xã Thanh Yên (huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên). Cuộc hội ngộ bất ngờ giữa hai người lính chưa từng gặp mặt qua đường dây điện thoại đầy xốn xang. Biết cuộc sống ông Chinh gặp khó khăn, ông Khư liên lạc với phóng viên Đoàn Công Tính, rồi từ đó kết nối thêm nhiều đồng đội khác để hỗ trợ. Mới đây trở lại chiến trường xưa, cựu chiến binh Chinh xúc động: “Từ cuộc gọi tìm kiếm của anh Khư năm ấy, nay tôi được gặp lại tác giả bức ảnh và nhiều đồng đội, được trở về thăm lại chiến trường xưa. Thú thật, ngày rời quân ngũ, cuộc sống bộn bề vất vả, tôi không nghĩ sẽ có ngày trở lại nơi này, thành kính thắp nén nhang cho đồng đội mình đã ngã xuống. Nhưng đây là cơ duyên đưa chúng tôi trở lại bên nhau”.

Vâng, lời tâm sự của người cựu binh giữa Thành cổ khiến buổi chiều tháng 4 lịch sử càng trở nên mênh mang. Chúng tôi hiểu, Thành cổ Quảng Trị không chỉ ghi dấu cuộc chiến tranh bảo vệ quê hương ác liệt, mà còn lưu dấu nghĩa tình đồng đội của bao con người lính một thời từng vào sinh ra tử, nay họ lại nắm tay nhau vượt qua gian khó giữa thời bình, cho nhau những tình cảm không gì đong đếm được…

QUỲNH CHI