Củi “bắt chồng” của thiếu nữ Giẻ Triêng

Thứ ba, 22/11/2016 13:08

(Cadn.com.vn) - Đi trên con đường thiên lý Hồ Chí Minh nối liền nam-Bắc đoạn ngang qua khu vực H. Đăk Glei cực bắc tỉnh Kon Tum rất dễ dàng bắt gặp những đống củi to đều đặn được xếp ngay ngắn cao đụng hiên nhà ở những buôn làng người Giẻ Triêng lưa thưa ẩn hiện ven đường. Đó là những đống củi hứa hôn của các cô gái chuẩn bị cho ngày "bắt chồng". Củi hứa hôn là một tập tục lâu đời của đồng bào dân tộc Giẻ Triêng. Con gái Giẻ Triêng có lệ lấy chồng sớm. Thường ở độ tuổi 16-18. Do vậy chừng 14-15 tuổi là các cô đã bắt đầu đi rừng gùi củi về xếp dần quanh nhà. Nói cách khác là thấy nhà nào có đống củi kiểu ấy thì biết có con gái sắp đến tuổi lấy chồng. Củi hứa hôn được làm rất kỳ khu cẩn thận chứ không như củi thường dùng hằng ngày. Trước hết phải chọn loại cây gỗ khi khô sẽ nứt theo thớ dọc dễ chẻ. Thường được chọn nhất là cây gỗ dẻ. Vì thế nên củi hứa hôn được gọi là loong xare (loong: củi xare: cây gỗ dẻ; còn loong chier: củi cưới). Tục lệ không bắt buộc nhất thiết chỉ là gỗ dẻ nhưng ít ra cũng phải được phần lớn là thứ gỗ này vì nó chắc thịt cháy tốt và đượm than.

Kích cỡ cây chọn làm củi thường có đường kính trên dưới 10 phân. Củi được chặt thành đoạn trên dưới 1 mét và phải giữ độ dài ấy đều đặn cho cả đống không được dài ngắn bất thường! Trước khi xếp các khúc củi vào để bó (mỗi bó trên dưới 10 súc tùy theo độ to nhỏ của cây) các cô gái dùng rìu băm bổ những nhát cạn dọc quanh thân súc gỗ để khi khô sẽ nứt thành hình thù những tép củi nhỏ. Thoạt nhìn ngỡ đã được chẻ rời ra nhưng kỳ thật vẫn dính nhau theo từng súc một. Ở hai đầu đống củi những nét rạn đều bằng bặn như dấu vân cây hay những hoa văn lượn sóng trông giống như một chòm sao lớn. Hai đầu củi cũng là cả một kỳ công. Chỉ với chiếc rìu hoặc con dao rựa thô sơ các cô gái phải gọt tề sao cho mặt cắt của các đầu súc bằng thẳng phẳng phiu tưởng tượng đặt lên đó quả trứng gà cũng khó lăn xuống đất! Ấy là thử thách sự khéo léo của các cô.

Thiếu nữ Giẻ Triêng gùi củi về nhà.

Củi hứa hôn là để các cô gái gùi về dâng nộp nhà chồng trong dịp đám hỏi và đám cưới. Đám hỏi nộp ít hơn khoảng dăm ba dăm bảy chục bó. Đám cưới nộp nhiều hơn có khi đến vài ba trăm bó tùy theo số lượng dự trữ được của cô gái. Thường thì các cô cố gắng có được càng nhiều càng tốt vì ngại nhà chồng chê mình lười nhác. Đây là cách đo tính kiên trì siêng năng của cô gái. Nếu gần đến ngày cưới chồng ngày nộp củi mà bản thân cô gái chưa chuẩn bị được nhiều như ý muốn thì cả gia đình họ tộc được huy động đến làm giúp. Trong trường hợp do thỏa thuận giữa hai gia đình để chàng trai ở rể lại nhà cô gái thì củi này cũng phải đem sang nộp cho cha mẹ nhà chồng.

Tại làng Đông Lốc thuộc xã Đăk Man, H. Đăk Glei - Kon Tum nằm sát ven đường Hồ Chí Minh chúng tôi vào thăm nhà cô gái Y Nhung 18 tuổi. Dĩ nhiên nhà cô cũng có đống củi to đẹp xếp cao đụng chái hiên nhà. Nhìn đống củi như đang chiêm ngưỡng một công trình nghệ thuật mới thấy quý phục sự khéo tay và tinh thần nhẫn nại của các cô gái Giẻ Triêng. Đối diện nét tươi xinh rạng rỡ và ngây thơ chân chất của cô sơn nữ bên cạnh "công trình" bao nhiêu lâu khó khổ của mình chúng tôi đề nghị chụp ảnh. Y Nhung mừng rỡ vào nhà rối rít thay vội bộ váy truyền thống của dân tộc mình còn hằn nếp gấp. Y Nhung khoe rằng bộ váy này được chính tay mẹ làm cho từ vải cũng do chính tay mẹ xe sợi dệt nên.

Thấy cô gái vui vẻ vô tư và hay chuyện chúng tôi hỏi han tìm hiểu thêm về quê hương xứ sở và phong tục tập quán. Y Nhung cho biết không chỉ theo phong tục thường thấy trước đây là con gái chủ động "bắt chồng" mà ngày nay đã có nhiều con trai chủ động "bắt vợ" rồi. Nhưng dẫu là trai hay gái chủ động trong việc kết hôn thì các cô gái vẫn cứ phải có củi hứa hôn. Y Nhung bảo: "Bây giờ cấm chặt phá rừng giao rừng cho bà con quản lý rồi chặt phá cây non cây xanh là không đúng nữa rồi. Nhưng phong tục thì phải làm theo. Có điều bây giờ bà con cũng thông cảm cho nộp ít thôi chủ yếu là tìm cây khô có sẵn. Bắt chồng mà không có củi... kỳ lắm"! Nói xong cô gái cười bẽn lẽn đến là duyên. Chúng tôi chúc cô mau "bắt" được "cái" chồng tốt ưng cái bụng của mình. Y Nhung cười vô tư: -"Ô! Ô... Khó lắm mà!".

Đúng như cô bé Y Nhung nói đã là phong tục tập quán ngàn đời thì khó mà bỏ được ngày một ngày hai. Chỉ nên vận động bà con có quy định mới rút bớt lượng củi xuống mang tính tượng trưng thôi để cây con của rừng đỡ bị chặt phá để bảo vệ môi trường thiên nhiên. Và nhất là để các cô gái Giẻ Triêng xinh đẹp giỏi giang nơi đây bớt phần vất vả trong chuyện chuẩn bị lấy chồng!

Những đống củi hứa hôn như những công trình nghệ thuật vẽ thêm một cảnh quan đẹp mắt bên cạnh muôn vàn vẻ kỳ thú của đại ngàn Trường Sơn trên suốt dọc dài đường Hồ Chí Minh thiên lý quanh co khuất khúc núi rừng.

Văn Sỹ