(Cadn.com.vn) - Trong năm qua, kể từ khi Syria tuyên bố giải trừ vũ khí hóa học (VKHH), có rất nhiều báo cáo về việc các hóa chất như khí clo và ammonia tiếp tục được sử dụng cho các cuộc tấn công ở Syria. Và tuyên bố giải trừ VKHH của Syria ngày càng dấy lên nhiều hoài nghi. Rất nhiều câu hỏi được đặt ra về tình trạng VKHH tiếp tục được sử dụng ở Syria và tại sao việc giám sát những vũ khí mà Damascus đang có là một thách thức lớn.

Tiếp tục được sử dụng?

Năm 2013, Syria ký Công ước VKHH (CWC) và đồng ý loại bỏ toàn bộ VKHH trong nước, sau khi chất độc thần kinh sarin được sử dụng trong cuộc tấn công ở một số vùng ngoại ô Damascus và giết chết hàng trăm người. Trong khi các cường quốc phương Tây cho rằng chính phủ Syria là kẻ chủ mưu của các cuộc tấn công trên, Nga và các đồng minh đổ lỗi cho các lực lượng đối lập.

Tháng 6-2014, Tổ chức cấm VKHH (OPCW) tuyên bố, những VKHH cuối cùng của Syria đã được vận chuyển ra khỏi đất nước để tiêu hủy. Nhưng kể từ đó, các báo cáo về các cuộc tấn công hóa học ở đất nước này liên tục xuất hiện. OPCW giải quyết vấn đề này bằng việc thiết lập hai nhóm. Nhóm Đánh giá tuyên bố (DAT) chịu trách nhiệm làm việc với các nhà lãnh đạo chương trình VKHH của Syria để hiểu rõ hơn và làm sáng tỏ các điều khoản nêu trong tuyên bố. Nhóm điều tra thực tế (FFM) có vai trò xác định những loại VKHH đang tiếp tục được sử dụng ở Syria.

Báo cáo của FFM vào cuối năm 2014 đưa ra bằng chứng thuyết phục về việc nhiều hóa chất độc hại tiếp tục được sử dụng tại Syria.

Các thanh tra gặp nhiều khó khăn trong việc thu thập bằng chứng VKHH ở Syria. Ảnh: BBC

Tại sao Syria muốn giữ lại VKHH?

Syria mong muốn giữ lại một số bí mật. Nếu Syria bàn giao những VKHH còn lại cho Hezbollah, nhóm chiến binh Shiite ở Lebanon, đây có thể có một tác động mang tính chiến lược.

Một khả năng khác đó là số VKHH còn lại có thể được sử dụng một khi chế độ sụp đổ. Khi đó, giáo phái Alawite của Tổng thống Bashar al-Assad và các đồng minh có thể lên kế hoạch củng cố lực lượng ở vùng tây bắc Syria dưới hình thức một nhà nước nhỏ. VKHH sẽ là giải pháp tối ưu cho sự tồn tại của họ. Một lý do đơn giản hơn đó là việc sử dụng VKHH đã trở thành thói quen và hiện tại chính phủ Syria không thể đưa ra phương án hợp lý hơn. Nhà nước Syria và các nhà lãnh đạo chương trình VKHH không muốn loại bỏ loại vũ khí lợi hại và đắt giá như vậy.

Khó khăn của các thanh sát viên

Các thanh tra của OPCW hoạt động chủ yếu dựa vào báo cáo của các nước thành viên. Tổng giám đốc OPCW Ahmet Uzumcu thừa nhận nhiệm vụ của DAT là quá trình lâu dài.

Một cách điều tra nhanh hơn nhưng chắc chắn sẽ gây ra hậu quả đối đầu: đó là để cho một quốc gia thành viên buộc tội Syria đang cất giấu VKHH. Một nhóm khác của OPCW có nhiệm vụ đột nhập bất kỳ khu vực nào bị nghi ngờ đang cất giấu VKHH. Thay vì đánh giá các thông tin được cung cấp trong bản tuyên bố của Syria, nhiệm vụ này sẽ được tiến hành dựa trên các thông tin tình báo của bên thứ ba.

Tình hình chính trị ở Syria hiện nay là trở ngại không nhỏ cho quá trình điều tra khi mà việc thiết lập và duy trì hệ thống quản lý chứng cứ với sự hỗ trợ từ hai bên là thách thức lớn. Tuy nhiên, nhóm FFM vẫn có thể tiếp tục tìm kiếm một số bằng chứng xác thực nhằm cáo buộc chính phủ Syria. Các báo cáo về việc một số VKHH đã được thả xuống từ một máy bay đã chỉ ra rằng chính phủ - lực lượng duy nhất sở hữu phương tiện quân sự này - có liên quan đến vụ tấn công trên.

Tuy nhiên, quá trình chứng minh việc sử dụng khí clo như một vũ khí và xác định thủ phạm đứng sau các vụ tấn công sẽ vẫn là thách thức to lớn.

An Bình
(Theo BBC)