Đấy là một buổi sáng cuối năm 1968 – ngày 26-12-1968… Thực hiện chủ trương đẩy mạnh chiến tranh du kích vào Đà Nẵng, một lực lượng bộ đội quận II gồm 6 đồng chí được đưa vào Thanh Khê (nay là P. Thanh Khê Đông, Q, Thanh Khê) hoạt động, được bố trí về cơ sở nhà mẹ Nhu (tên thật của mẹ là Lê Thị Dảnh) và mẹ Hiền.

Do sự phản bội của tên Lữ Hùng (quận đội phó quận đội II), cơ sở nhà mẹ Nhu, nhà mẹ Hiền bị địch phát hiện. Và trận đánh ngoài dự kiến nhưng vô cùng dũng cảm đã diễn ra khốc liệt. 6giờ sáng 26-12-1968, 2 đại đội cảnh sát dã chiến và địa phương quân của quân ngụy chia làm 3 hướng tiến công bao vây cả khu phố Thanh Khê 4 và Thanh Khê 5. Một mũi quân ngụy ập vào nhà mẹ Nhu bắt anh Long (Phạm Phú Long) con trai mẹ Nhu, tra tấn dã man anh Long gần 20 phút ngay tại sân nhà. Không moi được lời khai chỉ hầm bí mật, chúng cho giải anh đi. Ngay lập tức, chúng hùng hổ chĩa súng vào mẹ Nhu, quát: “Con già, hầm bí mật ở đâu? Khai mau”. Mẹ bình tĩnh trả lời: “Tôi sống giữa thành phố, làm chi mà có hầm hố?”. Chúng nạt: “Con già nuôi Việt cộng mà còn cứng đầu hả?”. Mẹ vẫn khăng khăng: “Tôi không biết”. Chúng đánh Mẹ, Mẹ quát lại: “Nếu tôi nuôi cộng sản trong nhà thì các ông là quân ăn hại hay sao mà không biết?”. Chúng dọa bắn, Mẹ bảo: “Tao không có hầm hố chi hết, bay muốn bắn tao thì bắn!”. Không khai thác được gì ở Mẹ, chúng đã hèn nhát nổ súng vào người Mẹ…

Sau khi bắn Mẹ Nhu, địch tổ chức xăm hầm, 3 đồng chí Nguyễn Thị Tám, Đào Ngọc Huề, Trần Đình Trung ở hầm nhà mẹ Nhu bật nắp hầm, tung lựu đạn tiêu diệt địch… vọt ra khỏi hầm, vừa đánh địch vừa tìm cách di chuyển sang nhà bên cạnh cố tìm cách liên hệ với tổ nhà mẹ Hiền. Tại nhà mẹ Hiền cũng đang diễn ra cuộc chiến đấu quyết liệt của các đồng chí Nguyễn Văn Chi, Ngô Văn Mười, Võ Văn Năm, Nguyễn Văn Phương với địch. Hai tổ chiến đấu của ta, dù chưa liên lạc được với nhau, vẫn ngoan cường đánh trả lực lượng đông đảo của địch, đánh bật từng đợt tấn công của chúng, ngay cả khi chúng tăng cường quân chi viện và máy bay, xe tăng …

Kết quả trận đánh, 7 chiến sĩ ta đã tiêu diệt hơn 80 tên lính Mỹ ngụy, thu một số súng và đạn dược, làm kinh hoàng bọn giặc ngay giữa hang ổ thành phố của chúng. Mẹ Nhu và đồng chí Đào Ngọc Huề anh dũng hy sinh, để lại tấm gương sáng muôn đời cho các thế hệ mai sau. Trận chiến đấu ngày 26-12-1968 của mẹ Nhu và 7 dũng sĩ Thanh Khê đi vào những trang sử chống Mỹ hào hùng của dân tộc, trở thành niềm tự hào chói lọi của quân dân Quảng Nam - Đà Nẵng anh hùng.

Và ngày nay, mẹ Nhu và hình ảnh của 7 dũng sĩ Thanh Khê vẫn ngời sáng, hiển hiện sừng sững giữa cửa ngõ ra, vào thành phố Đà Nẵng thân yêu.

Sau ngày Đà Nẵng được giải phóng, chính quyền TP Đà Nẵng đã quyết định dựng tượng Mẹ anh hùng Lê Thị Dãnh (mẹ Nhu). Năm 1985, nhà điêu khắc Phạm Văn Hạng được mời để tạc tượng mẹ Nhu. Sau nhiều ngày đêm trăn trở, Phạm Văn Hạng đã nảy ra ý tưởng dựng tượng mẹ Nhu bằng chính những vật liệu chiến tranh còn sót lại. Tượng đài mẹ Nhu được làm từ 7.000 vỏ bom, đạn được thu nhặt ở khắp Đà Nẵng. Nhà điêu khắc Phạm Văn Hạng và những người thợ cơ khí ở các xưởng ô-tô ngày đêm cùng làm, để bức tượng cao gần 12m thành hình sau 6 tháng, kịp khánh thành năm 1985 đúng dịp kỷ niệm 10 năm Ngày Giải phóng Đà Nẵng.

Bức tượng của Mẹ Nhu anh hùng mặt hướng về phía cửa biển Đà Nẵng, như trong tư thế đang phất tay ra lệnh “tiến lên” cho đàn con dũng sĩ, được đặt trên đường Điện Biên Phủ dẫn vào trung tâm thành phố từ cửa ngõ Ngã ba Huế, nơi con đường thiên lý Bắc Nam ngày ngày có hàng nghìn xe cộ qua lại. Bức tượng của mẹ hướng mặt về biển và phía trước mặt là con đường được đặt tên Dũng Sĩ Thanh Khê.

Năm tháng qua đi, tượng đài Mẹ Nhu vẫn đứng hiên ngang giữa lòng thành phố để nhắc nhở các thế hệ sau về công lao và sự hy sinh của các chiến sĩ, những anh hùng đã chiến đấu đến hơi thở cuối cùng để bảo vệ nền độc lập của đất nước và cho hòa bình hôm nay. Tượng đài Mẹ Nhu không chỉ có ý nghĩa một nhân chứng lịch sử, không chỉ là không gian văn hóa mang nhiều suy tưởng, mà còn luôn nhắc nhớ mọi người về giá trị của hòa bình. “Trân quý hòa bình” là một trong những ý nghĩa quan trọng của dịp lễ 30-4.

Căn nhà Mẹ Nhu xưa từng là hầm chiến đấu nuôi giấu chiến sĩ biệt động, nay đã được công nhận là Di tích lịch sử quốc gia. Di tích Nhà tưởng niệm Mẹ Nhu từng là cơ sở quan trọng trong khu tam giác chiến lược trọng điểm An Khê - Phú Lộc - Thanh Khê của phong trào cách mạng quận Nhì, nơi nuôi giấu cán bộ, chiến sĩ, tập kết vũ khí đạn dược. Di tích được xếp hạng cấp quốc gia theo Quyết định số 4699/QĐ-BVHTTDL ngày 28-12-2009 của Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

Gần nửa thế kỷ sau chiến tranh, ngôi làng Thanh Khê Ðông vốn xưa kia chon von trước biển, dân cư thưa thớt, nay đã trở thành phố phường rộn rã và phát triển. Biển Thanh Khê mùa hè sôi động, nườm nượp du khách. Họ đang sống trong thời bình. Khi ngang qua tượng đài Mẹ Nhu, chắc chắn trong lòng mọi người đều dâng lên niềm cảm xúc khâm phục người mẹ anh hùng của Đà Nẵng.

T.K