Hò khoan Lệ Thủy (Quảng Bình) bắt nguồn từ dân ca, sau quá trình phát triển dài lâu đã đạt đến trình độ thẩm mỹ cao, khẳng định được vị trí quan trọng không chỉ đối với Việt Nam mà còn cả nhân loại.

Hò khoan Lệ Thủy ra đời dựa trên đặc trưng của vùng đất mang đậm nét văn hóa đa sắc màu. Khác với nhiều nơi, dân ca chỉ phục vụ cho một tầng lớp trung lưu trở lên trong xã hội thì ở Lệ Thủy, hò khoan là dành cho những người lao động. Hò khoan Lệ Thủy là loại hình dân ca rất phổ biến, nội dung chân chất mộc mạc, sử dụng ngôn ngữ dân gian thông dụng. Các đội hò chia làm hai phe (nam nữ, hai đò, hai làng) để hò đối đáp (thi thố) trong mỗi dịp lễ hội. Bên cạnh đó, hò khoan Lệ Thủy cũng là văn hóa của người Quảng Bình nên hiện diện ở khắp nơi trong cuộc sống thường nhật như chèo thuyền, giã gạo, cày bừa, cấy lúa, đạp nước, kéo gỗ, nện đất, kéo lưới, đẩy thuyền.

Hò khoan Lệ Thủy được quy ước rõ ràng trong kiểu cách tham gia, có “hò cái” và “hò con”. Hò cái là người lĩnh xướng, còn hò con là người hò theo. Hò khoan Lệ Thủy gồm 9 làn điệu (chín mái): mái chè, mái xắp, mái nện, mái ba, mái ruỗi, mái nhì và hò nậu xăm, hò khơi (ở miền biển) và hò lĩa trâu (ở miền đồi núi). Người ta hò mái chè, mái nện lúc cất nhà, quét vôi nện sân và nện móng xây dựng đền chùa để cầu mong cuộc sống yên ổn, quê hương gia đình ấm no; hò mái nhì hò lúc cày ruộng, xay lúa, làm đồng cầu mong được mùa, no ấm, sung túc; hò khơi khi đánh cá, chài lưới; hò lĩa trâu khi làm nương, làm rẫy, kéo gỗ; hò đối đáp huê tình vào những dịp lễ hội, thường là vào mùa xuân và mùa thu. Khi biểu diễn trên sân khấu, hò khoan Lệ Thủy sử dụng đàn nhị, sáo, trống, sanh làm nhạc cụ, còn trong sinh hoạt thường ngày sẽ sử dụng những công cụ lao động như chày giã gạo, mõ tre, gậy, chén bát làm nhạc cụ rất thân quen.

Hò khoan Lệ Thủy được biết tới bởi một số bài có lời hay ý đẹp, ngôn ngữ ý nhị, giàu hình tượng và cảm xúc. Với âm điệu phong phú, trữ tình, các bài hò khoan sử dụng lối hát mộc mạc, rõ lời, lối đối đáp chứa nhiều hàm ý, sâu sắc. Trong ca từ, hò khoan Lệ Thủy sử dụng rất nhiều các biện pháp tu từ, nhấn nhá, dí dỏm làm cho ngôn ngữ cuốn hút người nghe. Nốt kết của hò con mở ra nốt đầu cho hò cái, nốt kết của hò cái lại mở đầu cho hò con, mãi không dứt.

Vũ Hào