Độc đáo lễ Pơ thi của người Ba Na

Thứ tư, 18/06/2014 11:24

(Cadn.com.vn) - Tháng 6, thời tiết Gia Lai bắt đầu chuyển mùa với những cơn mưa bất chợt. Thế nhưng, trong không khí ẩm ướt của mùa mưa, lễ Pơ thi tại làng Glết 1 (thị trấn Đăk Pơ, H. Đăk Pơ) vẫn được tổ chức rất công phu và đậm màu sắc văn hóa của người Ba Na.

Chúng tôi đến với làng Glết 1 khi ánh sáng yếu ớt của buổi chiều tà còn vương vấn trên những ngọn cây sầu đâu ở đầu làng. Mặc dù còn cách khoảng 300 mét nữa nhưng đã thấy thấp thoáng mái liếp của ngôi nhà mồ mới, xung quanh dân làng đã bắt đầu tụ tập, hàng chục ghè rượu lớn nhỏ do mọi người trong làng đem tới được xếp thành hàng dài ngay ngắn ngay lối vào, khói từ những bếp nấu nướng ngoài trời tan ra khiến không gian thêm phần mờ ảo. Ngôi nhà mồ của gia đình anh Đinh Beo - chủ nhân của lễ Pơ thi mới được hoàn thành, màu sơn vàng của bức tường bao quanh vẫn chưa kịp khô. Nhà mồ mới trông nổi bật hơn hẳn so với chục ngôi nhà mồ cũ kỹ, xập xệ ở phía sau nó. Phần mái cao vút như mái nhà rông được chính những người con trong gia đình tự tay đan liếp, sơn vẽ họa tiết tỉ mỉ trong hơn 4 ngày. Trước nhà mồ là cây nêu cao vút, trang trí cẩn thận, đẹp mắt. Bên trong nhà mồ, những đồ vật gắn liền với người đã khuất như gùi, quạt, giường chiếu, chăn màn, quần áo,... được cất đầy đủ, gọn gàng.

Thực hiện nghi lễ tại lễ bỏ mả.

Chủ nhà, anh Đinh Beo (sinh năm 1977) cho biết: Để làm một lễ Pơ thi này, tất cả mọi khâu từ làm nhà mồ mới cho đến mua trâu, heo, gà, rượu gia đình đã tốn khoảng... 300 triệu đồng. Ngày mai, chúng tôi sẽ thịt con trâu được mua với giá 23 triệu đồng, còn hôm nay đã xẻ một con heo nặng tới 2 tạ rồi. Hôm trước, chúng tôi cũng đã thịt một con heo nhỏ, ngoài ra còn có cả gà nữa. Rượu thì có khoảng 100 ghè; trong đó, có tới một nửa là gia đình bỏ tiền mua. Không chỉ hoành tráng về mức độ chi tiêu, lễ Pơ thi còn có lượng khách mời khá đông đảo đến từ 4 làng lân cận và bà con từ hai xã Yang Bắc và Ya Hội (H. Đăk Pơ), mỗi người tới lại xách theo một ghè rượu khiến hàng rượu cứ kéo dài thêm ra. Già Đinh Hrơi (58 tuổi) từ xã Ya Hội đến đây từ sáng sớm chia sẻ: Chỉ có những gia đình có điều kiện mới làm lễ bỏ mả lớn thế này. Mình đã dự nhiều nơi rồi, như thế này là lớn lắm đấy.

Theo người Ba Na, lễ Pơ thi thường được tổ chức vào dịp cuối năm khi mà mùa màng đã được thu hoạch xong, của cải trong nhà sung túc. Nhưng vì một lý do nào đó, người Ba Na mới bắt buộc phải làm lễ Pơ thi trước như gia đình anh Đinh Beo. Lý giải thắc mắc của tôi vì sao lại tổ chức Pơ thi "trái mùa" như vậy, chị Bơn (chị gái của anh Đinh Beo) cho biết: "Nhà mình có 5 anh chị em nhưng đều đã ra ở riêng, không có ai chăm nom mồ mả cho cha. Trong khi đó, theo luật của người Ba Na, nếu người chết quá 3 tháng, phải một năm sau mới được làm lễ bỏ mả nên gia đình mới làm gấp thế này. Vì làm gấp nên lễ Pơ thi được gia đình làm cũng không to lắm, nếu làm đúng thời điểm còn to nữa cơ".

Trời về khuya, lễ Pơ thi mới bước vào những nghi lễ chính thức. Giữa không gian mờ ảo, đoàn người đi xung quanh nhà mồ đánh lên khúc cồng chiêng lúc trầm lúc bổng, vang vọng cả không gian. Khi chủ tế vừa dứt lời khấn, tiếng cồng chiêng cũng ngưng bặt thì tất cả mọi người cùng nhau ngồi sụp xuống, tay ôm mặt và cất lên những tiếng khóc thương tiếc cũng là tiếng khóc tiễn biệt với hồn ma của người đã khuất. Với những ai mới lần đầu được dự một lễ Pơ thi của người Ba Na như tôi chắc chắn sẽ không khỏi rùng mình với sự huyền ảo, ma mị lẫn trong những tiếng khóc tiễn biệt. Càng về đêm, đoàn người từ khắp các làng lân cận được mời đến dự vẫn tiếp tục kéo đến, trên tay là những ghè rượu cần hoặc con gà đem đến làm lễ. Và cứ thế, trong đêm vọng (hrơi mut), bên ánh lửa chập chờn, làn khói lượn lờ ma mị, mọi người sẽ đắm chìm trong âm điệu cồng chiêng với vũ điệu Xoang hoang dã, ngập tràn trong men rượu ngọt lừ với hồn ma cho tới tận sáng tinh sương hôm sau để rồi chia tay vĩnh viễn.

Quang Thái