Tại triển lãm lần này, phần mỹ thuật giới thiệu một tập hợp các phác thảo, tranh vẽ và màu nước được thực hiện bởi 15 sinh viên Trường mỹ thuật Đông Dương và giáo sư Ferdinand de Fénis (thời điểm khoảng từ năm 1925 đến 1929). Các tác phẩm được các họa sỹ khắc họa một cách tài tình thế giới bé nhỏ của những gánh hàng rong đang rảo bước khắp các con phố Hà Nội ngày ấy, dưới tia nắng bình minh cùng các gánh hàng rau quả, kẹo bánh và đồ ăn vặt đa dạng…

Điểm thú vị và độc đáo là qua những nét vẽ, các tác phẩm đã miêu tả đầy hấp dẫn về những món ăn được bày bán khắp các góc phố và việc nắm bắt nhạc tính trong tiếng rao người bán sử dụng để mời gọi khách hàng. Tính nhân văn sâu sắc toát ra từ những bức tranh cũng được thể hiện qua sự sống động của các khung cảnh đường phố, đôi khi chỉ với một vài đường nét phác thảo, dù đó là chuyển động đung đưa đầy tao nhã để giữ gánh hàng thăng bằng hay dáng nghiêng nghiêng của người bán hàng khi lấy kem cho hai đứa trẻ đang nóng lòng chờ đợi.

Bên cạnh các tác phẩm mỹ thuật, Triển lãm còn giới thiệu những tác phẩm nhiếp ảnh cùng thời kỳ thuộc bộ sưu tập của Viện Viễn Đông Bác Cổ cũng được tôn vinh qua một sắp đặt đầy tính tương tác từ 27 bức ảnh đen trắng.

Những người bán rong được thể hiện trong các bức ảnh, chủ yếu đến từ các làng phụ cận Hà Nội (ngày nay đã sát nhập vào thủ đô) - trước kia là vùng nông nghiệp từng góp phần cung cấp lương thực, thực phẩm cho hơn 100.000 người dân nội ô vào khoảng năm 1925 - 1929. Cùng với những người bán hàng rong, còn có thấp thoáng những người chuyên thu mua, trao đổi các đồ vật đã qua sử dụng hay phế liệu các loại. Do đó, các bức ảnh chừng làm gợi nhớ những tiếng rao như: Ai lông gà, lông vịt, đồng nát bán đi... Tóc rối đổi kẹo, vỏ chai, hộp xà phòng bán na...à...ào!!!

Ngày nay, phương thức di chuyển và các mặt hàng của những người bán bán hàng rong đã thay đổi. Xe đạp dần thay thế phương thức đi bộ bán hàng cùng đôi gánh. Kỹ thuật rao cũng đã được hiện đại hóa và thích ứng với môi trường đô thị vô cùng náo nhiệt: để chào mời khách mua hàng, hiện nay nhiều người bán hàng sử dụng loa kết nối với máy ghi âm chạy bằng bình ắc quy nhỏ (tất cả được cố định trên khung xe đạp) để phát ra những tiếng rao đã được ghi âm sẵn.

Nghệ sĩ nhiếp ảnh trẻ Duy Phương là người sắp đặt triển lãm chia sẻ, các ý tưởng thực hiện không mới nhưng đủ độc đáo để mỗi người có cơ hội quay về… ngày xưa. Những tranh ảnh này còn được đưa đến với khán giả theo cách ấn tượng qua phần thu âm tiếng rao của nghệ sĩ Đàm Quang Minh và nhóm Đông Kinh cổ nhạc. Đó là âm vang nhạc tính trong tiếng mời gọi khách hàng, có cả những người chuyên thu mua phế liệu, nghe văng vẳng những tiếng rao một thời. Ở đây, âm thanh và ánh sáng chính là nghệ thuật chủ đạo, là ngôn ngữ kể chuyện văn hóa, đời sống một thời. .Khung cảnh cuộc sống thường nhật của người Hà Nội hiện ra qua các sắp đặt, hộp đèn hay những bức tranh được trình chiếu. Âm thanh từ những tiếng rao nhịp nhàng của những người bán hàng dạo cũng sẽ góp phần đánh thức ký ức về những hương vị thuở xưa.

Có thể nói, Triển lãm "Gánh hàng rong và những tiếng rao trên đường phố Hà Nội" là một sự kết hợp tinh tế giữa ảnh chụp, hiệu ứng âm thanh và các ký họa duyên dáng, làm phảng phất mùi hương của sự luyến nhớ, hoài niệm. Ông Olivier Tessier - Trưởng đại diện Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp tại Hà Nội nhận định: “Một phần văn hóa thực sự của Hà Nội - những người bán hàng rong và tiếng rao trên đường phố của họ”.

Được biết, ngoài cuộc Triển lãm nói trên, Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp còn xuất bản một cuốn sách ảnh “Hàng Rong Và Tiếng Rao Hàng Hà Nội” (Nxb Kim Đồng), với mong muốn góp phần dựng lại những giá trị văn hóa đặc sắc nhất của Hà Nội 1010 tuổi. Đây là một cuốn sách thật đặc biệt. Một cuốn du ký ngược thời gian. Nó gói gọn một Hà Nội thu nhỏ với đặc sản văn hóa không thể trộn lẫn. Cuốn sách giới thiệu một bộ sưu tập, một album sống động và thật giá trị với những bức kí họa hình vẽ tranh màu nước của 15 sinh viên trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, sau này đều là những họa sĩ nổi tiếng hàng đầu: Tô Ngọc Vân, Lê Phổ, Lưu Văn Đệ, Mai Trung Thứ…

Đặc biệt, “Hàng Rong Và Tiếng Rao Hàng Hà Nội” là hợp tác xuất bản đầu tiên của NXB Kim Đồng và Viện Viễn Đông Bác cổ. Chưa đầy 100 trang sách in màu, cuốn sách ảnh “Hàng Rong Và Tiếng Rao Hàng Hà Nội” đã dẫn dắt kí ức người đọc, người xem trở về với di sản quá khứ một đi không trở lại, đó là hình ảnh của Hà Nội đầu thế kỉ XX, với những hình ảnh hàng ngày quen thuộc, nhưng vô cùng độc đáo: những gánh hàng rong, những tiếng rao ê a đầy nhịp điệu. Tập sách đánh thức những tình cảm yêu mến rưng rưng của bạn đọc về những nét đẹp của đất Thăng Long, lòng trân quý những giá trị văn hóa vĩnh cửu, đặc sắc Hà Nội một thời.

TRẦN TRUNG SÁNG