Ở quê tôi, dường như mỗi nhà đều để dành một khoảng đất trước nhà để làm sân. Có nhà chỉ một vuông sân bằng đất nhỏ, có nhà thì sân lát gạch rộng hơn hoặc được trát phẳng lì bằng lớp xi-măng trông thật chỉn chu, sạch sẽ. Dưới nắng ban mai, ba mẹ tôi hối hả đem phơi lúa, bắp hay khoai, sắn, đậu, mè... sau mỗi mùa thu hoạch về “dang” đầy sân, trải ra mênh mông những sắc màu vàng lấp lánh của hạt lúa, hạt bắp vàng óng, căng tròn, màu trắng mịn màng, tươi trong của những lát sắn, lát khoai...

Tắm mưa...

Đến trưa tròn đứng bóng, đội nón ra sân trở trộn cho khô đều, đến chiều về còn vương những tia nắng hoàng hôn lại rộn ràng bởi tiếng cào lúa, hốt khoai... vào nhà hoặc đậy lại để ngày mai lại đem ra phơi. Những hôm ông trời không chiều lòng người, vần vũ mây đen, sấm chớp chuẩn bị một trận mưa rào thì sân nhà càng tất bật hơn lúc nào hết. Tiếng gọi nhau í ới, ai ai cũng nhanh tay thu vén những lúa, đậu... đang phơi trên sân, tấp nập cho vào nhà, hầu mong mọi việc xong xuôi rồi thì trời có đổ mưa cũng thở phào nhẹ nhõm...
Sân vẫn nằm im lìm trước ngôi nhà thân quen nhưng là “nhân chứng” cuộc sống thường ngày hết năm này sang năm khác với bốn mùa xuân hạ thu đông. Ba tôi thường nói, vụ mùa nào, nhìn sân được phơi kín chỗ không lối đi thì thấy ấm cái bụng, khỏi lo. Đến cả con gà, con heo cũng có cái ăn theo. Nhìn khuôn mặt ba tôi lúc đó, nhễ nhại mồ hôi sau buổi làm đồng nhưng bao nỗi mệt nhọc như đều tan biến cả, chỉ còn ánh mắt đầy niềm tin nhìn ra sân nhà trước mặt những lúa là lúa hoặc bắp, hoặc đậu... Mẹ tôi thì tay cầm nón đon đả quạt, tay kia chồng lên những thúng, mủng chuẩn bị cho buổi làm ngày mai, sẽ gánh lúa về đổ đầy sân. Cũng có những mùa, nắng đốt đồng khô hay mưa gió sụt sùi, lũ nguồn về sớm, thế là nhìn ra sân trống hoác, vắng hoe buồn bã làm sao! Con gà trống cũng bớt tiếng gáy mỗi sáng sớm, bầy gà con cũng nháo nhác theo mẹ tìm mồi khắp vườn. Ba mẹ tôi lại vác cuốc ra đồng, cần mẫn sớm hôm hy vọng rồi sân nhà cũng kha khá thứ đem ra phơi như dạo nào. 

Tuổi thơ chị em tôi cũng đong đầy kỷ niệm từ cái sân nhà. Mỗi buổi sáng, khi ánh nắng sớm chan hòa trên sân, lại ra sân hong nắng. Đôi gò má hồng lên và nắng làm cho mái tóc hoe hoe vàng. Những buổi chiều về, gió mát rượi là lúc bọn trẻ con trong xóm tụ tập trên sân để chơi đủ thứ trò như nhảy dây, trốn tìm, rồng rắn, ma gia lên bờ... Đặc biệt, mấy đứa con gái lại thích bày trò buôn bán mà “hàng hóa” là các loại lá, hoa trong vườn, thơm lừng và đầy hương sắc, trông thật thích mắt. Tiếng nói cười trong vắt, giòn tan, rộn rã đến khi nào trời nhá nhem tối mới thôi. Ai về nhà nấy nhưng không quên những cái tréo tay, những lời hẹn hò ngày mai gặp nhau lại vuông sân này. Thích nhất là những buổi chiều trời mưa. Mưa xối xả trên mái nhà rồi từng dòng đổ xuống hàng hiên, chảy xuống sân thành từng dòng suối nhỏ. Bọn trẻ chúng tôi lại kéo nhau ra tắm mưa, mặc ông trời lắm khi đì đùng tiếng sấm và giật mình với ánh chớp trên cao. Mưa rơi trắng xóa trên sân, nước chảy lênh láng ra vườn, ra tận ngoài đường. Lũ trẻ con tha hồ hò hét, chạy đuổi tung tăng, nghịch nước, mắt cay xè vì nước nhưng thích quá đi thôi! Được tắm mưa, chạy trong mưa từ nhà này sang nhà khác, cao hứng nằm ngửa ra sân nhà ngắm mưa thì còn gì vui thú bằng. Những buổi chiều tắm mưa đó chẳng thể nào quên được. Tôi càng nhớ hơn những đêm trăng sáng, trăng tròn xuyên ánh sáng qua những tán lá trong vườn, in hình lên sân thật thích mắt. Người lớn như ba mẹ tôi, các cô chú trong xóm hay trải chiếu ngoài sân, uống bát nước chè xanh ngồi nói chuyện đồng áng, chuyện quê nhà, nhìn đám trẻ con chạy nhảy mà ao ước tương lai cho con trẻ mai này. Đó là chưa kể những đêm trăng tháng tám, lúc trăng tròn vành vạnh như chiếc mâm đồng nhô lên, khắp sân rộn ràng tiếng trống múa lân với những màn trình diễn múa lân đẹp mắt đã được tập dượt trước đó. Bao say mê, háo hức chờ đón đêm trung thu như vỡ òa trên sân, một niềm vui con trẻ chỉ có được một lần trong năm. Sân nhà trở thành nơi kết bạn, tụ tập đông đủ bọn trẻ trong xóm rộn vang tiếng cười. 
Sân trong tâm tưởng của tôi là cả thế giới tuổi thơ trong veo, vắt vẻo biết bao kỷ niệm hồn nhiên. Cái sân ấy cũng thấm biết bao nhiêu giọt mồ hôi cay nồng của ba, của mẹ, của chị em tôi trong những ngày xưa làm lụng gian khó. Và nơi ấy cũng đọng lại trong tôi hình ảnh những người bạn thời bé nhỏ, những ông bà, cô bác chòm xóm thân yêu nay người mất người còn. Tất cả đều thân thương, rưng rưng một nỗi nhớ mơ hồ về ngày xưa đã qua chẳng thể nào nhạt nhòa. Trong cuộc đời dâu bể bất chợt nhớ về một đoạn đường xa lắc đã trôi đi...
Giờ đây, khi con đường trước nhà ba mẹ tôi được mở rộng và bê-tông hóa, sân bị đường lấn chiếm gần hết, tôi cứ luyến tiếc hoài và cứ nhớ mãi vuông sân nhỏ nhắn trước nhà. Rồi hầu như đi khắp xóm, tôi cũng không thấy đâu còn nguyên vẹn cái sân nhà như năm nào. Lũ trẻ bây giờ lớn lên không còn sân để chơi đùa, không còn sân để quây quần nghe bà kể chuyện vào mỗi đêm trăng. Tuổi thơ cứ thấy khuyết đi một mảnh lớn, không thể tròn đầy viên mãn như vầng trăng rằm mà tôi đã có khi xưa cùng bạn bè. Cùng với giếng nước, bờ tre, con đò, tiếng cu gáy trên đồng..., vuông sân nhỏ ngày xưa thì mãi nằm sâu trong góc trái tim của tôi, và của cả những ai được may mắn lớn lên cùng khoảng sân nhỏ rộn tiếng cười.
Thi thoảng tôi lại nhớ bình yên ngày cũ, là cái sân nhà mình...

THẢO NGUYÊN