Vụ ám sát tướng Qassem Soleimani – cựu tư lệnh đặc nhiệm Quds thuộc Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) - là một trong những thất bại lớn của quốc gia Hồi giáo này vào năm 2020. Liệu nước này có thể phục hồi trong năm 2021?

Hình ảnh của Tướng Iran Qassem Soleimani trong lễ kỷ niệm 1 năm ngày ông bị máy bay không người lái của Mỹ ám sát ở Tehran vào đầu năm 2020.    Ảnh: Reuters

Iran đã trải qua một năm 2020 thật khó khăn. Năm bắt đầu với vụ ám sát tướng Qassem Soleimani, nhân vật được coi là “kiến trúc sư” của dự báo sức mạnh khu vực của Iran. 2 tháng sau, quốc gia này công bố những ca mắc Covid-19 đầu tiên khiến ngành y tế và nền kinh tế rơi vào tình trạng hỗn loạn. Cuộc khủng hoảng càng trở nên trầm trọng hơn bởi các lệnh trừng phạt cứng rắn của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump. Vào mùa hè, mọi thứ trở nên tồi tệ hơn với Iran. Vào tháng 7, nhà máy hạt nhân Natanz đã bị các đối thủ trong khu vực nhắm tới, gây ra thiệt hại lớn. Vào tháng 8, các quốc gia Vùng Vịnh thông báo họ đang bình thường hóa quan hệ với Israel, một động thái mà Iran coi là mối đe dọa đối với an ninh quốc gia của mình.

Khi một năm sắp kết thúc, quốc gia Cộng hòa Hồi giáo này lại nhận thêm một đòn đau nữa, sức tàn phá gần như tàn khốc với vụ ám sát tướng Soleimani. Ông Mohsen Fakhrizadeh, nhân vật quan trọng nhất trong chương trình hạt nhân Iran, đã bị ám sát. Iran cáo buộc Israel, quốc gia trước đó đã đe dọa nhắm mục tiêu vào ông và đã nhiều lần nhắc đến ông trong các báo cáo về chương trình hạt nhân Iran. Trong khi Tehran đang trải qua nhiều thách thức, một “cuộc chiến” nội bộ đang diễn ra ở các cấp cao nhất, bao gồm cả các hành lang của Hội đồng An ninh Quốc gia, liên quan đến các ưu tiên chiến lược của Cộng hòa Hồi giáo. Các cuộc thảo luận này vẫn tiếp tục và phản ứng của Iran đối với các nước ở bên ngoài chắc chắn sẽ đến, nhưng thời gian vẫn chưa rõ ràng.

Tehran đang thận trọng điều hướng các diễn biến trong khu vực và quốc tế. Bởi họ không muốn bị kéo vào một cuộc chiến toàn diện có thể phá hủy toàn bộ dự án mà họ đã cất công được xây dựng. Đó là lý do tại sao nước này đã và đang đầu tư rất nhiều vào dự án điện trong khu vực. Tướng Soleimani đóng một vai trò trung tâm trong việc đặt nền móng và xây dựng các cấu trúc ảnh hưởng trong khu vực của Iran. Mặc dù điều quan trọng là không nên đánh giá thấp tác động của vụ ám sát nhằm vào vị tướng này đối với dự án khu vực của Iran, nhưng sẽ là ngây thơ nếu cho rằng Iran sẽ thoái lui khỏi khu vực vì không có tướng Soleimani.

Trong bài viết của mình, tờ Aljazeera cho rằng, thay vào đó, những gì họ có thể làm là quay trở lại và sẽ mạnh mẽ hơn trong việc thực hiện các giao dịch khu vực và mở rộng hoạt động của Lực lượng Quds ở nước ngoài, như đã làm trong vài năm qua dưới sự lãnh đạo của Soleimani. Cần nhớ rằng, tướng Soleimani không xuất hiện trên các phương tiện truyền thông trong nhiều năm. Sự xuất hiện của ông trước công chúng là một quyết định đã được nghiên cứu tỉ mỉ của IRGC. Iran rõ ràng cần phải xây dựng hình ảnh công khai về một quốc gia có năng lực và mạnh mẽ trong khu vực và không có nhân vật nào tốt hơn tướng Soleimani. Ông có một mạng lưới quan hệ rộng rãi và phức tạp với các nguyên thủ quốc gia, quan chức chính phủ, chính trị gia và các thủ lĩnh dân quân. Ông di chuyển liên tục giữa Iran, Syria, Iraq và Lebanon... Mặc dù bị ám sát, ông vẫn là nhân vật trung tâm trong chính trường Iran và là hình mẫu được nhiều người Iran yêu mến.

Sau cái chết của tướng Soleimani, tướng Esmail Qaani, người hầu như không được người trong và ngoài Iran biết đến, được bổ nhiệm làm lãnh đạo Lực lượng Quds. Ông Qaani thân thiết với ông Soleimani và đã cùng chiến đấu trong cuộc chiến Iran-Iraq. Tên của ông Qaani lần đầu tiên xuất hiện trên chính trường trong nước vào năm 1999 với tư cách là một trong những người ký tên - cùng với ông Soleimani - của một bức thư do 24 chỉ huy IRGC gửi cho Tổng thống Iran khi đó là Mohammad Khatami, sau cuộc biểu tình của Đại học Tehran vào năm đó. Bức thư cảnh báo Tổng thống Khatami “hãy giải quyết vấn đề ngay hôm nay vì ngày mai sẽ là quá muộn...”.

Vào tháng 3-2019, ông Qaani nổi bật trên các phương tiện truyền thông trong chuyến thăm của Tổng thống Syria Bashar al-Assad tới Tehran, được thực hiện mà không có sự phối hợp của chính phủ và bộ ngoại giao, dẫn đến việc Bộ trưởng Ngoại giao Mohammed Javad Zarif phải từ chức. Nhiều người nghi ngờ khả năng của tướng Qaani trong việc lấp đầy khoảng trống mà vị chỉ huy bị ám sát để lại và duy trì mạng lưới quan hệ rộng lớn và phức tạp mà ông đã xây dựng trong nhiều thập kỷ. Nhưng để nói thành bại ngay thời điểm này sẽ là quá sớm.

KHẢ ANH