Bản Hà Lệt thuộc xã Tân Thành, H. Hướng Hóa (Quảng Trị) là nơi sinh sống của 137 hộ/ 663 nhân khẩu cộng đồng người dân tộc thiểu số Vân Kiều. Thời gian trước đây, nhiều tập tục lạc hậu đã tồn tại, ăn sâu trong tiềm thức của người dân, ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Kiên quyết xóa bỏ các hủ tục lạc hậu, xây dựng đời sống văn hóa mới là mục tiêu mà người dân bản Hà Lệt đã và đang quyết tâm thực hiện để dựng xây bản làng phát triển.

Già làng Hồ Đối truyền dạy cách đánh thanh la - một nhạc cụ trong dàn cồng chiêng của bản.

Con đường bê-tông khá đẹp chạy men theo sườn núi đưa tôi đến với bản Hà Lệt. Những ngôi nhà sàn cao ráo, khang trang như ngầm nói với tôi, cuộc sống của bà con nơi bản nhỏ này đã đổi thay, phát triển khác xa so với nhiều năm về trước. Để có được cuộc sống như ngày hôm nay, họ đã kiên quyết xóa bỏ những hủ tục lạc hậu từng đè nặng lên bao kiếp người.

Già làng Hồ Đối, 73 tuổi, kể cho tôi nghe: Khi chưa thực hiện phong trào "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa", bản có rất nhiều tập tục, hủ tục lạc hậu, mà khổ nhất vì những hủ tục lạc hậu này chính là người phụ nữ. Họ làm việc từ khi con gà rừng chưa cất tiếng gáy cho đến khi tiếng con chim từ quy trên đỉnh núi cất tiếng gọi bạn tình (khoảng 12 giờ đêm) mới được nghỉ. Họ bị ép gả chồng từ lúc mới 9, 10 tuổi, khi chuyển dạ, phải ra lán làm tận ngoài rừng để sinh con một mình. Có trường hợp, đợi mãi không thấy vợ đem con về, người chồng ra lán tìm thì cả mẹ và con đều đã chết. Những người đau ốm, bệnh tật, gia đình chẳng chịu đưa đến bệnh viện điều trị mà mời thầy mo đến cúng, có nhiều nhà phải cúng hết cả tài sản nên phải đến các nhà trong bản để xin ăn.

Nhận thấy những tập tục lạc hậu không còn phù hợp với nếp sống mới, trong thời gian qua, cấp ủy Đảng, chính quyền, các tổ chức xã Tân Thành và Đồn Biên phòng CKQT Lao Bảo, BĐBP tỉnh Quảng Trị đã đề ra nhiều giải pháp tuyên truyền, vận động người dân xóa bỏ các hủ tục lạc hậu để xây dựng đời sống văn hóa mới, chăm lo phát triển kinh tế, nâng cao đời sống trong cộng đồng dân bản.

Bà Trần Ngọc Bình - Chủ tịch UBND xã Tân Thành cho biết: "Nói thì dễ nhưng khi bắt tay vào thực hiện lại gặp muôn vàn khó khăn, bởi những tập tục, thói quen sinh hoạt lạc hậu đã tồn tại, ăn sâu vào nhận thức của bà con. Ban đầu khi cán bộ đến tuyên truyền, vận động bà con xóa bỏ các hủ tục lạc hậu, họ không đồng tình ủng hộ. Nhưng với phương châm "mưa dầm thấm sâu", kết hợp giữa tuyên truyền, vận động, thuyết phục với tích cực chăm lo đến đời sống của đồng bào nên dần dần người dân đã nghe ra và thay đổi".

Những nhạc cụ truyền thống được bảo quản, gìn giữ tại nhà già làng Hồ Đối.

Một trong những thay đổi rõ nét nhất là việc người dân không còn mời thầy mo về cúng mà ốm đau đã đến cơ sở y tế để điều trị. Phụ nữ có thai đã biết đi khám sàng lọc, khi sinh đều đến trạm y tế để được các bác sỹ, điều dưỡng, nữ hộ sinh giúp đỡ. Việc tang đã thực hiện theo nếp sống mới, không còn cảnh để xác người quá cố lâu ngày gây ô nhiễm và tốn kém cho gia chủ.

Trước đây miễn nhà trai nộp đủ lễ "bỏ của" là nhà gái đồng ý cho rước dâu về, không báo cáo cũng chẳng đăng ký kết hôn. Chính vì thế mà nạn tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống thường xuyên xảy ra. Từ khi được tuyên truyền, học tập Luật Hôn nhân và gia đình, việc cưới xin đã được tiến hành theo đúng quy định của pháp luật, nạn tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống cũng đã chấm dứt hoàn toàn.

Trong sinh hoạt đời sống, việc tổ chức các buổi sinh hoạt cộng đồng, hoạt động văn hóa, văn nghệ đã giúp đồng bào tiếp cận nét văn hóa mới, tiến bộ trong đời sống, sản xuất và sinh hoạt. Qua đó nhận thức của phần lớn đồng bào đã được nâng lên, người dân dần thay đổi nếp sống, cách nghĩ. Nếu như trước đây tỷ lệ hộ nghèo chiếm tới trên 85%, đến nay, tỷ lệ này đã giảm xuống chỉ còn 24,08%, trên 98% hộ gia đình đạt danh hiệu "Gia đình văn hóa", an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội được giữ vững. Nhiều nét văn hóa đặc sắc, độc đáo, phù hợp với nếp sống mới hiện nay như lễ đám chay, mừng lúa mới, cồng chiêng... vẫn được bà con bảo tồn và phát huy.

NGUYỄN THÀNH PHÚ