Trong kháng chiến chống Mỹ, khi các thế lực thù địch dùng mọi thủ đoạn để kiểm soát các tuyến đường bộ thì ở đoạn đầu nguồn sông Yên (dưới chân đập Ba-ra hơn 1km) lại có một "nhịp cầu" nối hai bờ không một ngày ngưng nghỉ. Các bến đò An Trạch (xã Hòa Lợi cũ, nay là xã Hòa Tiến), La Châu (xã Hòa Lương cũ, nay là xã Hòa Khương, H. Hòa Vang, Đà Nẵng) đã trở thành cung đường huyết mạch. Tất cả lương thực, đạn dược được người dân vận chuyển cất giấu dưới những căn hầm bí mật ven sông, rồi cùng bộ đội chờ đêm tối vượt sông an toàn.

Bến đò An Trạch trong ký ức của người dân địa phương.

Cảm nhận sức sống hiện tại, khó ai nghĩ vùng đất An Trạch năm xưa cũng chìm trong khói lửa chiến tranh, những tưởng người dân trong thôn sẽ bỏ làng, bỏ xứ ra đi. Nhưng không, họ vẫn một lòng chung thủy với quê hương, trụ bám để làm những cơ sở cách mạng kiên trung và không ít người đã ngã xuống trên mảnh đất đã sinh ra mình. Thời ấy, dân làng gần trăm hộ luôn bị địch đóng ở đồn Lệ Sơn sách nhiễu, vì vậy họ phải nếm trải những cuộc bắt bớ giam cầm, quản thúc. Sự kìm kẹp, hà khắc, đàn áp của bộ máy ngụy quyền không làm lay chuyển ý chí quật cường của dân làng mà chỉ gieo rắc thêm nỗi căm hờn. Đêm bị quản thúc, sáng họ trở về làng cần mẫn với công việc đồng áng mưu sinh, tranh thủ thời gian đào hầm dọc các lũy tre ủng hộ cách mạng. Còn ở La Châu, mỗi lần địch đi càn quét là những căn nhà tạm, vườn tược bị đốt sạch, phá sạch. Nhưng sáng địch đốt nhà, thì chiều dân làng làm lại hoặc chiều địch đốt thì sáng hôm sau dân làm lại chứ không hề nghĩ đến chuyện phải bỏ làng mình đi nơi khác ở. Để đối phó với giặc, cứ vài ba gia đình lại cùng nhau đào một hầm trú ẩn và giao thông hào. Với cách đào hầm bí mật, lỗ thông hơi nằm khuất dưới những lũy tre ven sông nên địch cũng khó phát hiện. Không những cung cấp nhân lực cho cách mạng, mà người dân La Châu còn biết cách phát huy lợi thế về điều kiện và phương tiện đường sông... Một phần nhờ vậy mà dân làng An Trạch, La Châu đã trụ bám được để làm cơ sở cho cách mạng về nắm tình hình, bám địch cho đến ngày quê hương giải phóng.

Đất nước thống nhất, các thôn An Trạch, La Châu được Đảng và Nhà nước ghi công gần 80 Bà mẹ VNAH, hơn 270 liệt sĩ và hàng trăm gia đình có công cách mạng... Chiến công, thành tích cho dù nhỏ bé nhưng hòa trong dòng chảy lịch sử đã góp phần tô thắm truyền thống anh hùng, bất khuất của đất và người Hòa Vang kiên trung. Bao đau thương trong cuộc chiến đã không làm chùn bước những người sống sót. Bây giờ, họ lại là những người tiên phong cùng với chính quyền địa phương trong công cuộc xây dựng và phát triển quê hương, góp phần nâng chất các tiêu chí nông thôn mới giai đoạn 2016-2020... Nhìn chiếc cầu mới trên đường Vành đai phía Nam nối đôi bờ sông Yên gần nơi các bến đò cũ đang được thi công, ông Trà Văn Sinh (cán bộ hưu trí thôn La Châu) xác nhận, khi địa phương triển khai chương trình xây dựng nông thôn mới, đời sống mọi mặt ở nông thôn được nâng lên nhiều. Cái ăn, cái mặc thì từ lâu không phải nghĩ tới nữa, còn đời sống tinh thần cũng dần nâng lên. Đường sá thì khang trang, có điện thắp sáng, có trường học cho mấy đứa nhỏ khỏi phải đi xa, có trạm y tế áp dụng được các tiến bộ kỹ thuật. Từ trong cái nghèo, cái khó người dân đã cần mẫn tìm tòi, học hỏi và phát triển thành công các mô hình sản xuất. Kinh tế nhiều gia đình khá hẳn lên, các con ăn học thành đạt. Nông thôn mà được như bây giờ là sung sướng lắm rồi!

Chiếc cầu vĩnh cửu nối đôi bờ sông Yên đang được thi công.

Tháng Bảy này, dân làng ven sông Yên như sống lại quá khứ hào hùng và bi tráng của những năm tháng chiến tranh mỗi khi đến với các gia đình thờ cúng, tri ân liệt sĩ. Chính hình ảnh của những bà mẹ thầm lặng chèo ghe đưa cán bộ, bộ đội và nhu yếu phẩm qua lại giữa hai bờ, trong làn mưa bom bão đạn của địch đã khắc họa một cách rõ nét nhất về tinh thần anh dũng, bất khuất của dân làng. "Sông Yên không dài, không rộng nhưng lại thấm đẫm dấu ấn của thời gian, ghi nhận những chiến công oai hùng của một thời đánh giặc giữ nước. Thế hệ chúng tôi lớn lên vào đúng giai đoạn lịch sử ấy. Kẻ cuốc, người cày, chài lưới ven sông đều thoát ly tham gia cách mạng và không ít người hy sinh ngay trên mảnh đất mà cha mẹ đã sinh ra mình" - bà Đặng Thị Tuyết (thôn An Trạch) nhớ lại.

VY HẬU