Mối quan hệ Mỹ - Iran tiếp tục trong tình trạng căng thẳng và sự nghi ngờ ngày càng tăng của các quốc gia Arab đối với sự tin cậy từ Washington với tư cách là một đồng minh đã tạo cơ hội cho Nga và Trung Quốc mở rộng dấu ấn chiến lược của họ ở Trung Đông.

Nga, Trung tăng cường hợp tác với Iran

Trong bài viết trên trang web của Viện Chính sách Chiến lược Australia, Amin Saikal, Giáo sư danh dự tại Đại học Quốc gia Australia và là Giáo sư trợ giảng tại Đại học Tây Australia, cho rằng một số diễn biến xảy ra cùng lúc đã làm lung lay vị thế của Mỹ, trong đó sự phát triển mối quan hệ đối tác chiến lược Nga-Iran và Trung Quốc-Iran là quan trọng nhất.

Hiện nay, hợp tác thương mại và quân sự song phương giữa Iran và Nga chưa bao giờ tốt hơn thế, khi khối lượng thương mại song phương của họ đã tăng từ 4 tỷ USD vào năm 2021 lên 40 tỷ USD vào năm ngoái. Điều này xuất phát từ thỏa thuận hợp tác 20 năm mà hai bên đã ký vào tháng 3-2021. Cùng với đó, quan hệ đối tác quân sự Nga-Iran đã đạt đến một tầm cao mới. Năm 2022 đánh dấu một bước ngoặt trong quan hệ hai nước với việc Iran đặt mua 24 máy bay chiến đấu Sukhoi Su-35, trị giá 10 tỷ USD trong 20 năm. Đáp lại, dường như là một phần của thỏa thuận, Iran được cho là đã giao hàng trăm máy bay không người lái (UAV) cho Nga. Hai bên cũng đã tham gia những chương trình huấn luyện chung về máy bay chiến đấu và UAV, với việc Iran được cho là đã thành lập một liên doanh sản xuất UAV ở Crimea.

Quan hệ chiến lược và thương mại Trung Quốc-Iran đã tăng lên đáng kể. Năm 2021, hai bên đã ký thỏa thuận hợp tác 25 năm, nâng quan hệ kỹ thuật, kinh tế và chiến lược lên một mức độ chưa từng có. Thỏa thuận này đã mở đường cho việc mở rộng sự tham gia và đầu tư của Trung Quốc vào phát triển cơ sở hạ tầng và công nghiệp của Iran, đồng thời mở rộng thị trường Iran cho hàng hóa Trung Quốc và dẫn đến việc thúc đẩy các mối quan hệ trong lĩnh vực tình báo,quân sự và thậm chí còn lớn hơn. Trung Quốc đã "phớt lờ" các biện pháp trừng phạt do Mỹ dẫn đầu đối với Iran. Bắc Kinh tiếp tục nhập khẩu dầu của Iran và đã tận dụng ảnh hưởng ngoại giao ngày càng tăng của mình bằng cách làm trung gian cho thỏa thuận hòa bình gần đây giữa Iran và Saudi Arabia.

Bên cạnh đó, Iran sắp gia nhập Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) do Nga-Trung Quốc đứng đầu và cũng đã trở thành một mắt xích quan trọng trong Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) của Trung Quốc. Điều thú vị là Saudi Arabia - một đồng minh truyền thống của Mỹ - cũng đã quyết định tham gia SCO với tư cách là một đối tác đối thoại. Trung Quốc đã mở rộng quan hệ với Saudi Arabia, đặc biệt là trong bối cảnh nhà lãnh đạo của vương quốc này Mohammad bin Salman không hài lòng với Mỹ về việc Tổng thống Joe Biden từng chỉ trích ông vì cáo buộc vi phạm nhân quyền và các hoạt động quân sự ở Yemen.

Đồng minh của Mỹ rẽ hướng

Một loạt tài liệu bị rò rỉ của Mỹ gần đây cho thấy, ngay cả khi các quốc gia Trung Đông nhận được hàng tỷ USD viện trợ an ninh của Mỹ, họ cũng không sẵn sàng đi theo sự lãnh đạo của Washington. Chẳng hạn như Ai Cập nhận được hơn 1 tỷ USD viện trợ quân sự của Mỹ hàng năm, nhưng Tổng thống Ai Cập Abdel Fattah El-Sisi đã cho phép bí mật sản xuất tới 40.000 tên lửa cũng như các loại vũ khí khác để vận chuyển đến Nga. Đại sứ quán Ai Cập tại Washington không bình luận trực tiếp về tài liệu, nhưng tuyên bố quan điểm của họ về cuộc xung đột Nga-Ukraine là “không can dự vào cuộc khủng hoảng này và cam kết duy trì lập trường cân bằng với cả hai bên”.

Tài liệu bị rò rỉ cũng đề cập đến Israel, quốc gia nhận được gần 4 tỷ USD viện trợ an ninh của Mỹ mỗi năm. Tài liệu lưu ý rằng Israel đang cố gắng cân bằng mối quan hệ giữa Mỹ và Nga vì Tel Aviv cần Nga "làm ngơ" khi nước này ném bom các địa điểm ở Syria có liên quan đến Iran. Trong khi đó, mối quan hệ của Mỹ với Israel đang có dấu hiệu trục trặc. Gần đây, chính quyền Biden lên tiếng chỉ trích các hành động của Thủ tướng Netanyahu là mối đe dọa đối với "nền dân chủ của Israel". Ông Netanyahu đã phản ứng bằng cách tuyên bố rằng Israel là một quốc gia có chủ quyền và tự đưa ra quyết định của mình.

Một tài liệu khác mô tả các sĩ quan tình báo Nga cho biết họ đã thuyết phục UAE “hợp tác đối phó với các cơ quan tình báo của Mỹ và Anh”, tuy nhiên UAE gọi những tuyên bố liên quan đến các đặc vụ Nga là “hoàn toàn sai sự thật”. Một tài liệu nữa đề cập đến việc UAE đàm phán với một công ty Nga để xây dựng một trung tâm bảo trì khu vực cho các hệ thống vũ khí của UAE. Đại sứ UAE tại Washington đã không trả lời yêu cầu bình luận. Trong khi đó, Chính quyền Biden gần đây đã gọi UAE là "điểm nóng trốn tránh lệnh trừng phạt của Nga".Bộ Tài chính Mỹ, đã cáo buộc vào đầu tháng 3 năm nay rằng “từ tháng 6 đến 11-2022, các công ty của UAE đã xuất khẩu hơn 5 triệu USD hàng hóa có nguồn gốc từ Mỹ, sang Nga, trong đó có các thiết bị bán dẫn".

Cảm giác không chắc chắn

Các tài liệu mật bị rò rỉ của Lầu Năm Góc cho thấy nhiều quốc gia trong khu vực đang ủng hộ Nga trong bối cảnh lo ngại về một khoảng trống do Mỹ để lại. Lý giải về động thái này, Jon Alterman, cựu quan chức Bộ Ngoại giao Mỹ thời Tổng thống George W. Bush, nói: “Tất cả các quốc gia ở Trung Đông hiện đang đặt câu hỏi về ý nghĩa của việc liên kết với Mỹ, chi phí để liên kết với Mỹ là gì và liệu có cách nào để tăng cường mối quan hệ với Mỹ hay không?”. Một nhà ngoại giao Trung Đông cho biết trong điều kiện giấu tên rằng, có một điều đáng thất vọng về Mỹ là nền chính trị trong nước không thể đoán trước và vấn đề tư duy ngắn hạn trong việc định hình chính sách. Sự thay đổi mạnh mẽ về chính sách trong thập kỷ qua - từ Tổng thống Barack Obama đến Tổng thống Donald Trump và bây giờ là Joe Biden - đã làm tăng thêm cảm giác không chắc chắn.

Bên cạnh đó, các đối tác Trung Đông của Mỹ cũng lo lắng về vị thế của họ trong cuộc cạnh tranh ngày càng tăng giữa Washington và Bắc Kinh. Mối quan ngại này họ đang tiếp diễn dưới thời chính quyền Tổng thống Joe Biden, người coi một Trung Quốc đang trỗi dậy là mối đe dọa lâu dài lớn nhất đối với ảnh hưởng của Mỹ. Ngoài ra, nhiều quốc gia cũng muốn duy trì mối quan hệ tốt đẹp với Bắc Kinh, nước có ảnh hưởng trong khu vực chủ yếu là do kinh doanh và về mặt ngoại giao.

AN BÌNH