(Cadn.com.vn) - Một sáng miên man nắng, chúng tôi ghé đến Vườn Trúc Chỉ, một không gian nghệ thuật đầy chất thơ nằm trên con đường nhỏ trong Thành Nội. Tại đây, chúng tôi được nghe họa sĩ Phan Hải Bằng say sưa kể câu chuyện về Trúc Chỉ, về hành trình của một đam mê bất tận và những ấp ủ tâm huyết cho tương lai của loại hình nghệ thuật mới này. Trước tiên cần phải nói, cái tên Trúc Chỉ được người ta bắt đầu quen và nhớ từ năm 2012 bởi nhà nghiên cứu, dịch giả Bửu Ý. Trúc Chỉ hiểu theo nghĩa nôm na là "giấy tre". Thế nhưng không như nhiều người vẫn hiểu theo nghĩa đó. Họa sĩ Phan Hải Bằng cho biết, ngay từ cuộc triển lãm Trúc Chỉ đầu tiên tổ chức tại Huế, nhiều người xem vẫn cứ nghĩ đó là một loại giấy tre mà họa sĩ đã nghiên cứu và phục hồi. Nhưng Trúc Chỉ không phải vậy. Bởi vì thông thường nếu như trên một tờ giấy đã có sẵn người ta sẽ phải vẽ, in hoặc viết lên để tạo nên một tác phẩm thì ở đây, bản thân tấm Trúc Chỉ đã có thể là một tác phẩm độc lập. Nhà nghiên cứu Bửu Ý đặt tên Trúc Chỉ cũng chính là dựa trên tinh thần ấy.

Họa sĩ Phan Hải Bằng.

Vốn là một giảng viên môn Đồ họa (Đại học nghệ thuật Huế), họa sĩ đã nhiều năm gắn bó với việc tìm tòi, sáng tạo và tìm một hướng đi mới cho riêng mình. Ròng rã cả chục năm trời tìm tòi, nghiên cứu thử nghiệm trên rất nhiều chất liệu khác nhau như rơm, tre, dâu, mía, chuối, thậm chí là bèo lục bình, lá thông... cùng với sự trải nghiệm tại các làng nghề làm giấy thủ công trên nhiều vùng miền của đất nước và cả nước ngoài, cuối cùng anh đã tìm về với cây tre như một nguồn nguyên liệu phổ biến ở Việt Nam. Và một loại hình nghệ thuật mới ra đời với tên gọi Trúc Chỉ. Bằng nỗi đam mê bất tận, cùng với việc vận dụng những kỹ thuật tạo hình đồ họa như kỹ thuật tạo hình bằng phương pháp ăn mòn giấy hay sử dụng các khuôn trổ..., họa sĩ Hải Bằng đã tạo ra một loại hình giấy- mỹ thuật mang tính đặc thù, chất chứa vô vàn nguồn cảm hứng mới lạ và đầy ắp niềm hân hoan háo hức khám phá và thể hiện. Trên tấm giấy đã được tạo ra từ quy trình làm giấy Dó truyền thống của một số làng quê phía Bắc, họa sĩ đã tác động lên đó bằng nhiều phương thức khác nhau để làm thay đổi cơ bản cấu trúc bề mặt của nó. Sau đó, người họa sĩ phải trải qua hàng loạt các thao tác sáng tạo khéo léo làm thay đổi dần cấu trú xơ sợi trên tấm giấy, tạo ra các sắc độ hình ảnh muốn thể hiện... Tác phẩm Trúc Chỉ được xem là hoàn thành khi sắc độ đậm nhạt và các tạo hình về nét, mảng đã đạt yêu cầu như phác thảo. Về cơ bản, nó chính là sự kết hợp phương pháp chế bản ăn mòn kim loại và phương pháp in xuyên của nghệ thuật Đồ họa. Đây cũng là cơ sở hình thành nên thuật ngữ Đồ họa Trúc chỉ/ trucchigraphy.  Điều làm nên sự độc đáo của tác phẩm chính là hình ảnh, cấu trúc, sắc độ... qua hiệu ứng ánh sáng sẽ hiện lên đầy đủ hiệu ứng thẩm mỹ để người xem có thể thưởng thức tác phẩm một cách trọn vẹn và linh hoạt.

Các tác phẩm nghệ thuật Trúc Chỉ.

Nghệ thuật Trúc Chỉ thực sự đã đem lại một nguồn năng lượng mới để người nghệ sĩ thêm cơ hội thoát khỏi sự sáo mòn lâu nay, đem đến một phương cách thưởng thức nghệ thuật mới với những giá trị văn hóa truyền thống thuần Việt nhưng lại hết sức hiện đại. Giá trị hơn nữa là họa sĩ  Phan Hải Bằng và các cộng sự đã nghiên cứu kết hợp Nghệ thuật Trúc Chỉ, kết hợp cả hai hướng giữa nghệ thuật tạo hình/thị giác và nghệ thuật ứng dụng, với các nghề thủ công truyền thống khác của Huế để tạo nên những sản phẩm mới mang đậm dấu ấn của văn hóa Huế như: làng tranh truyền thống Sình, mây tre đan Bao La, nghề làm nón, diều, dù tre... vừa tạo ra sự phong phú cho các sản phẩm, vừa kết nối các làng nghề với nhau để cùng phát triển. Họa sĩ kể: cũng không đơn giản khi tiếp cận với các làng nhề truyền thống. Những ngày đầu anh đã cùng các cộng sự trực tiếp đến các làng nghề để thuyết trình, hướng dẫn và thuyết phục người dân hợp tác với mình trong định hướng của dự án Nghệ thuật Trúc Chỉ Việt Nam. Nhưng vì đây là một loại hình mới quá, hơn nữa cũng rất khó trong việc để người làng nghề bỏ đi những thói quen sản xuất truyền thống vốn chỉ chú trọng phục vụ đời sống mà đôi khi lãng quên yếu tố thẩm mỹ. Nhưng với sự kiên trì thuyết phục, cuối cùng một số làng nghề cũng bắt đầu nhận thức ra vấn đề và bắt tay liên kết với anh. Từ đó, các sản phẩm như: nón, ô, các loại đèn, ví, túi xách, bình phong... ngày càng được mọi người yêu thích và quan tâm.

Các dự án triển lãm nghệ thuật Trúc Chỉ đã bắt đầu tạo được sức lan tỏa trong cộng đồng. Để quảng bá và giới thiệu nghệ thuật Trúc Chỉ, nhiều cuộc triển lãm đã diễn ra tại nơi khai sinh ra nó - thành phố Huế, và tiếp tục tạo nên một sức thu hút mới, một diện mạo mới tại nhiều cuộc triển lãm ở nhiều địa phương khác như TPHCM, Đà Lạt, Nha Trang, Lào, Mỹ... và gần đây nhất là tại Viện Goethe Hà Nội vào tháng 7-2016. Các họa sĩ trong và ngoài dự án cũng đã gặt hái được những giải thưởng Mỹ thuật quốc gia và địa phương. Hiện nay bên cạnh những dự án có tính chất đột phá đang được xây dựng,  anh và cộng sự đang tất bật chuẩn bị cho một cuộc triển lãm lớn về Trúc Chỉ vào tháng 4-2017 tại Huế, trong dịp Festival Làng nghề Huế diễn ra. 

Nghệ thuật Trúc Chỉ là hóa thân của sự chuyển động và hò hẹn của tháng năm, là sự kết nối quá khứ và hiện tại, là sự kế thừa và phát triển giữa cái truyền thống và hiện đại qua con mắt tài hoa của người họa sĩ. Qua đó, những giá trị văn hóa, những giá trị nhân văn của dân tộc Việt nói chung và của Huế nói riêng được gìn giữ, phát huy và đem lại một đóng góp mới, một giá trị mới cho nghệ thuật nói chung và cho chính  nghệ thuật Trúc Chỉ, bằng phép tiếp biến văn hóa truyền thống trong bối cảnh đương đại.

L.T.Q