Nhà văn Nguyễn Khắc Phê và những cuốn nhật ký 56 năm trước

Thứ bảy, 27/02/2016 08:41

(Cadn.com.vn) - Tết vừa rồi đến chúc Tết gia đình nhà văn Nguyễn Khắc Phê ở số 8- Xuân Diệu, Huế, tôi được anh tặng cuốn sách "Những người mở đường ngày ấy" (NXB Giao thông vận tải, 2016). Nhắc đến Nguyễn Khắc Phê là nhắc đến con đường 12A khốc liệt trong chiến tranh chống Mỹ. Tôi như cuốn hút theo từng trang nhật ký ấy...

Là nhà văn, tôi hiểu tầm quan trọng của vốn sống. Có vốn sống phong phú nhà văn mới viết nên văn chương được. Vốn sống có nhiều dạng: đi thực tế (và ghi nhật ký) và đọc. Nhiều nhà văn nhật ký hàng ngày. Thậm chí nhà thơ Mai Văn Hoan còn ghi "nhật ký kể về những giấc mơ đêm qua". Nhưng ghi nhật ký trong chiến tranh bom đạn ngút trời, rồi tìm mọi cách lưu giữ tới 56 năm, để hôm nay làm tư liệu viết sách như anh Nguyễn Khắc Phê thì chắc ít người làm được. Đúng là một sự chuẩn bị kỹ lưỡng cho văn chương! Từ ngày 31-7-1959, mới 20 tuổi, tốt nghiệp khóa 8, Trường Trung cấp Giao thông vận tải ra trường anh đã ghi nhật ký cho đến kết thúc chiến tranh năm 1975, anh đã ghi tới 11 cuốn nhật ký dày cộp, chữ li ti. Và tất cả đều được bảo quản nguyên vẹn. Đọc Những người mở đường ngày ấy, lần đầu tiên tôi biết con mắt bên phải của anh Phê bị mất thị lực từ đầu năm 1961 trong một vụ tai nạn ô-tô khi công tác tại Đội Cầu 1, làm "thoát huyết đáy mắt". Thế mà gần chục năm trong chiến tranh, anh vẫn lụi cụi ghi nhật ký, ghi cả ban đêm dưới ánh đèn dầu hạt đỗ...

Năm nay tuổi mụ của nhà văn Nguyễn Khắc Phê đã là 78. Đến nay đã xuất bản hơn 20 đầu sách. Năm 2012, anh được tặng Giải thưởng Nhà nước về VHNT. Riêng về ngành giao thông vận tải, anh là người trong cuộc, đã viết tới 6 cuốn tiểu thuyết, ký sự: Đường giáp mặt trận (1976), Đường qua làng Hạ (1976), Chỗ đứng người kỹ sư (1980); Miền xa kêu gọi (1985); Sự sống con đường ( 2011) và năm nay là Những người mở đường ngày ấy. Trong cuốn sách mới này, nhà văn bộc bạch, tất cả các nhân vật trong 5 cuốn sách ấy đều lấy từ người thực việc thực được ghi trong các trang nhật ký, chỉ đổi tên. Anh cũng trích rất nhiều trang nhật ký, mô tả cuộc sống và chiến đấu của "Những người mở đường" ngày ấy, nên sự chân thật, sinh động được nâng lên gấp bội. Xin đọc lướt vài trang nhật ký để biết nhà văn đã chắt chiu vốn liếng thực tế chi tiết như thế nào.

Trang nhật ký đầu tiên khi anh mới tốt nghiệp ra trường ghi ngày 31-7-1959: "Nhà trường đã cho ra thêm một mẻ thép tốt...". Ngày 5-8-1959, khi anh được phân công công tác lên miền Tây: "...Tàu đến ga Kỳ Lừa đã hơn 1 giờ chiều, nhưng chợ chưa tan, mặc dù trời mưa...". Nhật ký của anh vẫn ghi liên tục suốt cuộc chiến tranh kể từ khi được điều động vào xây dựng cầu đường ở tuyến đường 12A, Đèo Mụ Giạ- Quảng Bình khi mới 24, 25 tuổi. Trong "Trận đầu thử lửa" chiến tranh phá hoại miền Bắc ác liệt, ngày 16-4-1965, anh ghi: "...Mấy chiếc T.28 đi trước, lượn một vòng rồi xả một tràng rốc- két. Mình vừa nhào xuống đường thì nghe tiếng nổ, chạy vào gần núi đá thì bom nổ trên đỉnh núi, đá tung xuống rào rào. Một mảnh bom lớn dài hơn một mét rơi đánh thịch bên cạnh...". Sự khốc liệt trên đường 12A liên miên hàng chục năm như thế, mà anh vẫn ghi đều đặn về những trận đánh, những ngày lấp hố bom mở đường, những ngày đo đạc nghiên cứu làm cầu mới của đơn vị mình, của TNXP trong tiếng máy bay gầm rú và bom đạn khốc liệt. Cũng có rất nhiều trang nhật ký ghi lại cuộc sống đời thường của cán bộ, TNXP rất thú vị.

Đó là chuyện yêu đương, cưới vợ ngay tại mặt trận: ngày 1-1-1966:"...Về đến công trường bộ, thấy lán mình đang ở được dọn dẹp, trang trí để tổ chức lễ cưới cho V. và C.H... đôi "uyên ương" đã gây tai tiếng trước lúc ra mắt hai họ... Thằng Mỹ chắc không ngờ giữa rừng sâu, bên con đường mà chúng đánh liên tục, chúng đánh để tiêu diệt mọi sự sống người ta vẫn cưới hỏi đông vui,...". Một trang khác, nhà văn kể chuyện lá "thư tình" rất thú vị, rất hy hữu:"... nghe anh em xung quanh cười rúc rích. Thì ra cô L. vừa nhận thư, bóc ra có hai lá, hai nét chữ khác nhau. Một lá thư là của người nhà, còn một lá nét chữ cô không biết của ai, nhưng cậu bạn ghé xem nhận ra đó là chữ của anh G.- một vị trong Ban chỉ huy đại đội. Thì ra (vì yêu-NM), anh G. đã bóc thư cô, bỏ thêm lá thư của mình với mấy tờ bạc mới 2 hào, 5 hào và một đồng tiền Lào làm kỷ niệm...".

Trên tuyến đường chiến lược 12A khốc liệt, có trận chiến đấu bi tráng ở Km 21, trên "Đồi 37". Nhật ký Nguyễn Khắc Phê đã ghi rất đậm những "dư âm" sau trận dánh này. Cảm động nhất là thư của cựu TNXP Nguyễn Thị Sâm viết cho nhà văn sau khi đem bài báo của anh đến nhà tặng cho mẹ của liệt sĩ TNXP, anh hùng Nguyễn Thị Thường hy sinh ở KM 21, sau đó về nhà thì mơ thầy Thường hiện lên như thật: "...Em về nhà, vài hôm sau thì Thường lại "đến" nhà em. Em hỏi: " Ở mô về đó?". Thường nói: "Ở Km 21 chứ mô nữa! Thường đến ngồi sát với em trên giường. Em thì chăm chăm nhìn bạn, còn bạn chẳng nhìn em. Em thấy trong tay Thường cầm tấm vải. Em bảo đưa tấm vải xem có đẹp không? Thường đưa tấm vải cho em thấy nhẹ tâng. Em kêu lên" oa...", mở mắt ra chẳng thấy Thường đâu nữa... Anh Phê ơi, em không hiểu sao ngòi bút của anh thiêng thế...".

Đọc những trang nhật ký của anh Phê, ngoài hình ảnh bom đạn ngút trời, hình ảnh những anh hùng, chiến sĩ bộ đội, TNXP đi lấp bom mở đường, ta thấy hình bóng nhà văn hiện lên rất rõ từng ngày. Anh Phê lúc đó là cán bộ kỹ thuật cầu đường, mới bắt đầu sự nghiệp cầm bút bằng những bài báo, bài ký đầu tiên in trên báoVăn nghê, mà đã có ý thức lưu giữ những trải nghiệm cuộc sống thực tế bằng nhật ký. Đó là tư chất của một cây bút biết mình sẽ gắn trọn đời với văn chương. Hay đọc thêm vài dòng nhật ký nữa, để hiểu thêm nhà văn của chúng ta sống giữa nguy nan như thế nào: "...Mãi đến khi viết những dòng này, mới chợt nhớ hôm nay là ngày sinh nhật thứ 26 của mình... Không nghĩ đến ngày sinh mà có lẽ nghĩ đến ngày tử nhiều hơn!".

Từ một cán bộ kỹ thuật giao thông, Nguyễn Khắc Phê đã trở thành nhà văn trong môi trường gian nguy như thế. Mới hay đã "mang lấy nghiệp", nhà văn dù trong bất cứ hoàn cảnh nào, phải tỉ mẩn chắt lọc, ghi chép cuộc sống để làm giàu cho những sách của mình và cho cuộc đời. Đó là bài học nghề văn. Tôi yêu mến và mãi kính trọng những nhà văn như thế !

Ngô Minh