Trong những ngày tháng Tám lịch sử này, ông Lê Công Thạnh (91 tuổi), ở P.Thạch Thang (Hải Châu, Đà Nẵng) càng bồi hồi nhớ lại bao kỷ niệm hào hùng trong mùa thu 1945 và những hoạt động bảo vệ Nhà nước cộng hòa non trẻ. 

Ông Lê Công Thạnh

Ông Thạnh quê ở làng Ái Mỹ, phủ Điện Bàn, nay là xã Điện Thọ, thị xã Điện Bàn (Quảng Nam). Hơn  70 năm qua nhưng ông vẫn còn nhớ như in, từ đầu năm 1945 phong trào cách mạng sục sôi khắp nơi, cuốn hút thanh niên tham gia vào các tổ chức cứu quốc. Sau khi Nhật lật Pháp (9-3-1945), Đảng ta đề ra chủ trương "Nhật, Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta", đẩy phong trào cách mạng phát triển mạnh mẽ. Người anh họ của ông Thạnh là Lê Công Cân và nhiều cán bộ hoạt động bí mật tại địa phương ra sức tuyên truyền vận động nhân dân tham gia vào các tổ chức Việt Minh như Hội Nông dân Cứu quốc, Hội Thanh niên Cứu quốc, Hội Phụ nữ cứu quốc... Trong các cuộc họp, cán bộ nhấn mạnh: Một cuộc khởi nghĩa giành độc lập tự do, đem lại ấm no hạnh phúc cho nhân dân sắp nổ ra. Các đoàn thể phải chuẩn bị sẵn sàng lực lượng, súng gươm, gậy gộc, khẩu hiệu để tham gia nổi dậy cướp chính quyền khi có lệnh khởi nghĩa.

Cùng với lực lượng Tự vệ Cứu quốc và bao thanh niên địa phương, ông Thạnh tham gia luyện tập quân sự và các hoạt động phá kho thóc, chặn xe chở lương thực của Nhật, Pháp để lấy thóc, gạo chia cho dân nghèo. Khí thế cách mạng ngày một dâng cao. Bọn quan lại cường hào tại địa phương đã tỏ ra hoang mang, dao động. Ngày 15-8, Tỉnh ủy Quảng Nam đang họp bàn kế hoạch đẩy mạnh công tác chuẩn bị khởi nghĩa thì nhận được tin Nhật đầu hàng Đồng minh. Tỉnh ủy liền quyết định gấp rút huy động toàn dân kịp thời bạo động giành chính quyền. Theo kế hoạch, các phủ, huyện sẽ khởi nghĩa trước, sau đó tập trung lực lượng kéo về giành chính quyền ở tỉnh lỵ Hội An. Nhưng đến chiều 17-8, lãnh đạo Ủy ban bạo động tỉnh kiểm tra tình hình chuẩn bị khởi nghĩa ở thị xã Hội An, thấy bọn địch đang hoang mang, khiếp sợ trước uy thế cách mạng, trong khi công tác chuẩn bị của ta rất tốt. Đồng chí Võ Toàn (tức Võ Chí Công), đại diện Ủy ban bạo động tỉnh nhận định nếu không chớp thời cơ khởi nghĩa ngay thì chính quyền phong kiến sẽ thỏa hiệp với các lực lượng phản động, gây cho ta nhiều khó khăn. Từ đó, ngay trong đêm 17-8, Thường trực Tỉnh ủy Quảng Nam đã phát Lệnh khởi nghĩa. Nhân dân khắp nơi nô nức hưởng ứng chủ trương của Tỉnh ủy. 3 giờ  ngày 18-8, lực lượng khởi nghĩa từ các hướng đổ về trung tâm thị xã Hội An, ào ạt chiếm các công sở, bến tàu, nhà bưu điện, bao vây đồn lính bảo an và bức hàng toàn bộ quân địch. Tên tỉnh trưởng Tôn Thất Gián và bọn quan lại phong kiến run rẩy đầu hàng.

Sáng 18-8, ở phủ Điện Bàn, ta tổ chức thành ba cánh quân tiến về phủ lỵ tại Vĩnh Điện: Một cánh từ Phong Thử (nay thuộc xã Điện Thọ) theo tỉnh lộ 100 kéo xuống, một cánh từ phía bắc theo Quốc lộ 1 kéo vào, một cánh từ Gò Nổi kéo ra. Ông Thạnh tham gia trong cánh quân từ Phong Thử tiến xuống Vĩnh Điện. Mỗi cánh quân đều có lực lượng tự vệ làm nòng cốt cùng với hàng ngàn người dân, tổ chức thành những đoàn biểu tình, với gươm giáo, gậy gộc và các loại súng thô sơ, rầm rập tiến về thị trấn Vĩnh Điện. Các đoàn biểu tình càng đi càng có thêm nhiều người tham gia. Ai nấy hừng hực ý chí của những người dân mất nước quyết đứng lên phá tan gông xiềng nô lệ, giành lại cơ đồ.

Cơ quan Mặt trận Việt Minh thị xã Hội An trong cách mạng Tháng 8-1945 (ảnh tư liệu).

Ông Thạnh nhớ rõ, các đoàn biểu tình giương cao băng rôn, biểu ngữ, hô vang các khẩu hiệu "Đánh đổ phát xít Nhật!", "Việt Nam độc lập muôn năm!" "Việt Minh muôn năm!", "Hồ Chí Minh muôn năm!"...Tự vệ và nhân dân xông vào chiếm Huyện đường và các cơ quan, công sở của địch. Bọn quan lại phong kiến khiếp đảm, đầu hàng nhanh chóng. Cùng thời gian này, ở các xã trong phủ Điện Bàn, Mặt trận Việt Minh lãnh đạo nhân dân nổi dậy bắt bọn lý trưởng, cường hào, ác bá, tuyên bố thành lập chính quyền cách mạng. Đến 9 giờ ngày 18-8-1945, cuộc khởi nghĩa trong toàn phủ Điện Bàn hoàn toàn thắng lợi. Tin khởi nghĩa thành công ở Hội An và Điện Bàn nhanh chóng lan truyền, thôi thúc các địa phương khác trong toàn tỉnh vùng lên lật đổ ách thống trị của ngoại bang và bọn phong kiến tay sai. "Quảng Nam trở thành một trong những tỉnh giành chính quyền sớm nhất trong cả nước", ông Thạnh khẳng định, nét mặt rạng ngời niềm tự hào.

Sau Cách mạng Tháng Tám, ông Thạnh gia nhập lực lượng biệt động Khu 2 của tỉnh Quảng Nam, tham gia nhiều trận đánh ngăn chặn giặc Pháp trở lại xâm lược nước ta một lần nữa. Ông liên tục phục vụ trong quân đội suốt hai cuộc kháng chiến và về hưu năm 1989 với quân hàm đại tá. Dẫu tuổi cao sức yếu, vị nhân chứng lịch sử vẫn tích cực tham gia các hoạt động nghĩa tình đồng đội, uống nước nhớ nguồn, giáo dục lòng yêu nước và truyền thống đấu tranh cách mạng cho thế hệ trẻ.

LÊ VĂN THƠM

(Viết theo lời kể của ông Lê Công Thạnh)