(Cadn.com.vn) - ... Đoàn chúng tôi đến khu di tích giới tuyến đôi bờ Hiền Lương đúng lúc mặt trời treo lơ lửng trên đỉnh đầu. Nắng, gió Lào hầm hập, bỏng rát nhưng ai nấy đều phấn chấn, xúc động khi được đặt chân tới vùng đất lịch sử này, dù đã từng tới đây nhiều lần. Đi quanh các di tích: cầu Hiền Lương, cột cờ giới tuyến, Đồn CA Hiền Lương, thăm Nhà trưng bày vĩ tuyến 17 và khát vọng thống nhất, trong tôi chợt nhớ tới bộ phim nổi tiếng “Vĩ tuyến 17, ngày và đêm” được xem từ lúc còn là cậu học sinh miền Nam trên đất Bắc trong những ngày đất nước ta đang còn gầm rú tiếng đạn bom tàn khốc.

Tuổi học trò non nớt nhưng vì từng chứng kiến sự tang thương, đau đớn của chiến tranh nên tôi rất thích bộ phim. Sau này đọc và tìm hiểu, tôi mới biết đầu năm 1965, nhà văn, nhà biên kịch Hoàng Tích Chỉ và NSND Hải Ninh cùng nhóm văn nghệ sĩ lên đường vào chiến trường miền Nam. Trong một đêm ngồi chuyện trò với các chiến sĩ Đồn CA Cửa Tùng thì có người phụ sang bờ Bắc công tác liền được các chiến sĩ CA giới thiệu cho các nhà văn, đó chính là chị Diệu, Bí thư Chi bộ Gio Linh. Xuất phát từ câu chuyện đời thật của chị Diệu, Hoàng Tích Chỉ và đạo diễn Hải Ninh đã viết kịch bản trong 5 năm, lấy tên “Bão tuyến”.

Năm 1972, khởi quay bộ phim, đạo diễn Hải Ninh đổi thành “Vĩ tuyến 17 ngày và đêm”. Ai đã từng xem “Vĩ tuyến 17, ngày và đêm” chắc đều có cảm nhận là khi anh Thạch, chồng mình tập kết ra Bắc, chị Dịu (kịch bản đổi tên để lệch âm) ở lại bờ Nam sông Bến Hải hoạt động cách mạng. Viên sĩ quan ngụy Trần Sùng (tên thật Trần Sung) khét tiếng gian ác kéo quân càn quét, đốt phá làng mạc, xóm thôn, bắn giết đồng bào, chống phá đến cùng phong trào cách mạng nơi đây.

Sau khi bác Thuận, bí thư chi bộ hy sinh, chị Dịu thay bác làm bí thư chi bộ, tiếp tục lãnh đạo nhân dân đấu tranh chính trị, nhiều lần bị Trần Sùng bắt bớ, giam cầm, song ngọn lửa thiết tha yêu nước của chị và người dân vẫn bùng cháy dữ dội và cũng chính ngọn lửa hừng hực ấy đã thiêu đốt tên lưới trưởng tình báo mang cấp hàm trung úy Trần Sùng. Năm 1973, “Vĩ tuyến 17, ngày và đêm” tham dự Liên hoan phim quốc tế Moscow, giải vàng đã được trao cho nữ diễn viên, NSND Trà Giang trong vai Dịu. Đây là kịch bản điện ảnh kinh điển, mở đầu cho nền điện ảnh cách mạng Việt Nam.

Dưới cột cờ giới tuyến.

Thực ra, bộ phim 2 tập này chỉ là một lát cắt của phong trào cách mạng tại bờ Nam sông Bến Hải, bởi trong cơn lốc của bộ máy đàn áp dã man của chế độ tay sai, niềm khát khao độc lập, tự do đã biến hàng ngàn con người yêu nước chân chính nơi đây trở thành những bài ca bi tráng, vì sau đòn sấm sét của quân, dân ta dội xuống Điện Biên Phủ, ngày 21-7-1954 Hiệp định Genève được ký kết, ngày 25-8-1954 lấy vĩ tuyến 17, dọc sông Bến Hải, Quảng Trị làm phân định giới tuyến quân sự Bắc-Nam tạm thời, quân đội liên hiệp thực dân Pháp phải rút toàn bộ về phía Nam sông Bến Hải còn những người hoạt động cách mạng phải tập kết ra Bắc.

Từ ngày 21-2-1955, Quy chế hoạt động tại giới tuyến được đưa ra, đặt dưới sự giám sát của Tổ quốc tế 76 thuộc Ủy ban quốc tế gồm Ba Lan, Canada và Ấn Độ. Đây là khu phi quân sự chừng 1,6km2 về mỗi bên bờ sông Bến Hải. Giới tuyến được tính từ biên giới Việt-Lào cho đến bờ biển Đông. Theo Hiệp định Genève, đây là giới tuyến tạm thời, không có ý nghĩa về lãnh thổ hay chính trị, chuẩn bị cho việc tổng tuyển cử, thống nhất đất nước vào năm 1956. Do được quan thầy phía Hoa Kỳ xúi giục, Ngô Đình Diệm, Tổng thống Việt Nam Cộng hòa tiếp tục hiếu chiến, không tham gia tổng tuyển cử và từ đó dòng Bến Hải trong xanh, êm đềm chạy dọc vĩ tuyến 17 trở thành nơi xẻ đôi đất nước, chia lìa anh em, vợ con... bởi người Nam, kẻ Bắc.

Nỗi đau ấy luôn nhức nhối tim gan bao người. Bên bờ Nam sông Bến Hải, kẻ thù ngày đêm lùng sục, bắt bớ, tra tấn những người con như chị Diệu, dùng mọi thủ đoạn nham hiểm để đè bẹp ý chí những phụ nữ có chồng tập kết ra Bắc, buộc họ phải ly khai với cộng sản, tìm kiếm, phá vỡ các cơ sở cách mạng. Cầu Hiền Lương phía bờ Bắc từ thôn Hiền Lương, xã Vĩnh Thành qua sông Bến Hải tới bờ Nam với thôn Xuân Hòa, xã Trung Hải, H. Vĩnh Linh, Quảng Trị tuy nối nhịp nhưng “Cách một con sông mà đó đây thương nhớ. Chung một nhịp cầu mà duyên nợ cách xa”.

Cầu Hiền Lương.

Trước sức mạnh như vũ bão của bạo lực cách mạng, tháng 10-1967, lá cờ của chế độ ngụy quyền Sài Gòn bị hạ xuống, giới tuyến chia cắt bị xóa bỏ cho đến tháng 6-1969 bờ Nam sông Bến Hải được chính quyền cách mạng kiểm soát hoàn toàn. Mảnh đất vĩ tuyến 17 là biểu tượng về khí phách kiên cường, bất khuất của dân tộc ta giữa chính nghĩa với phi nghĩa, giữa ánh sáng với bóng tối, giữa cái thiện với cái ác triền miên trong suốt 21 năm ròng rã, đầy bi tráng và hào hùng và trở thành vĩ tuyến huyền thoại về chủ nghĩa yêu nước...

Thái Mỹ