(Cadn.com.vn) - Ngày 10-5 vừa qua, quần thể 725 cây pơ mu ở 2 xã A Xan và Tr'Hy của huyện Tây Giang (Quảng Nam) được Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam trao bằng công nhận là Cây di sản Việt Nam. Cộng đồng người Cơ Tu nơi đây đã lưu giữ nguyên vẹn khu rừng này từ bao đời và trong tương lai, hứa hẹn sẽ được hưởng lợi từ rừng.

Rừng pơ mu được chính quyền Tây Giang phát hiện vào năm 2008, đến năm 2011 mới công bố. Nhưng theo ông Bh'riu Liếc - Bí thư Huyện ủy Tây Giang, thật ra người Cơ Tu biết cánh rừng này từ lâu lắm; họ có câu chuyện rằng cách đây chừng 300 năm, một già làng tên Cơ Lâu A Gôn ở làng Ađuôl (xã Tr'Hy) lên rừng bắt chim, phát hiện ra pơ mu, đặt tên nó Hinghêê; những tên người như Cơ Lâu A Gót, Cơ Lâu A Gát, Cơ Lâu Goong, là những con cháu chắt của Cơ Lâu A Gôn cùng chuyện giữ rừng của họ đều được người Cơ Tu truyền tụng như biểu tượng cho truyền thống giữ rừng. "Tôi phản bác ý kiến cho rằng người đồng bào phá rừng làm nương rẫy. Rừng pơ mu chỉ cách huyện lỵ 40 km, cách nhà dân chỉ hơn chục cây số mà trăm năm qua, cả nhánh cây đổ cũng không bị lấy đi"-Bh'riu Liếc nói. Đấy là bởi, với người Cơ Tu, rừng là cả đời sống tâm linh. Mỗi lần phát rẫy họ đều làm lễ cúng xin thần rừng, họ quan niệm các cây cổ thụ rất thiêng bởi là nơi trú ngụ của thần, ai chặt sẽ bị cộng đồng xử phạt. Với pơ mu, họ chỉ lấy gỗ làm quan tài, và đỉnh núi Zi'liêng nơi pơ mu cư ngụ được xem là núi thiêng, ai phá thậm chí phải đền mạng. Nên, theo ông Briu Liếc, chủ trương bảo vệ rừng của Tây Giang là vận dụng mô hình "thần linh pháp quyền": kết hợp hài hòa giữa chế tài pháp luật với tính thiêng của các luật tục có sẵn.

Rừng Pơ mu-cây Di sản Việt Nam ở Tây Giang.

"Như vậy, huyện chủ trương giao rừng cho dân giữ như họ đã làm từ bao đời, chính quyền chỉ loại trừ những tập tục trái pháp luật như phá rừng phải đền mạng, và thêm vào những chính sách đãi ngộ. Tin dân, làm cho người dân biết họ vẫn là chủ của rừng chứ không mặc định dân như những kẻ phá rừng, đó là bí quyết giữ rừng của Tây Giang.

Nhưng theo ông Liếc, điều cốt lõi là làm cách nào để người dân kiếm sống từ rừng mà không phá rừng. Với một quần thể rừng Pơ mu với hơn 1.400 cây có độ tuổi từ khoảng 300 đến hơn 1.000 tuổi trên diện tích 450 ha, trong đó có 725 cây được công nhận là cây di sản, nghĩa là số lượng cây di sản nhiều nhất nước, dư sức tạo điểm nhấn cho du lịch. Ông Liếc cho biết, huyện đã dựng lên 10 nhà gươl tại vùng lõi pơ mu để phục vụ công tác bảo tồn và du lịch; huyện cũng đang xúc tiến dựng các điểm dừng chân, mở dịch vụ du lịch homestay cho các hộ dân sinh sống quanh vùng đệm rừng pơ mu và ven con đường mòn trải từ huyện lỵ xuyên qua suối ghềnh, qua những ruộng bậc thang nhấp nhô cùng làng bản ẩn hiện trong sương, chạy ven khu rừng pơ mu đến biên giới Việt - Lào. Nơi đây có nghề dệt thổ cẩm truyền thống, có điệu tung tung ya yá và hát lý vừa được công nhận Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.

Ông Liếc hình dung viễn cảnh: "Đêm, du khách sẽ ở cùng dân để nghe hát lý, xem múa tung tung ya yá; ngày, du khách đến tham quan rừng pơ mu, trở về sẽ mang theo đặc sản của núi rừng là rượu sâm ba kích... quá đủ để cảm nhận hết chất núi rừng. Từ đấy, người dân sẽ được hưởng lợi thực sự từ du lịch rừng, và đấy là cách giữ rừng hữu hiệu nhất".

Mai Thành Dũng - Đoàn Anh Thư