Sau hàng chục năm chờ đợi, tháng 12-2019, 20 trường hợp người Lào di cư tự do và kết hôn không giá thú trong vùng biên giới của tỉnh Quảng Nam đã được Chủ tịch nước cho nhập quốc tịch Việt Nam. Mùa xuân này, lần đầu tiên họ đón cái Tết vui tươi, đầm ấm trên danh nghĩa một công dân mới của nước Cộng hòa XHCNVN.

Chị Blúp Lực (giữa) mời rượu chúc Tết mọi người.

Chúng tôi cùng với CBCS Đồn Biên phòng Cửa khẩu Nam Giang đến "xông đất" gia đình chị Blúp Lực (1984, trú thôn Đắc Ro, xã Đắc Tôi, H. Nam Giang, Quảng Nam) nhân dịp Tết Nguyên đán Canh Tý 2020. Từ mờ sớm mùng 1 Tết, chị Blúp Lực cùng gia đình đã xuống bếp nấu mâm cơm cúng đầu năm. Giữa căn nhà sàn của vợ chồng dân tộc Tà Riềng, một bếp lửa đỏ rực, phía trên nồi nước đang đun sôi. Ngoài hiên nhà, chồng chị Lực là anh Hiên Thi bắt gà làm thịt, còn vợ chuẩn bị nguyên liệu làm món ăn có tên gọi láp.

Chị Lực giải thích, láp là món ăn truyền thống của người Lào không thể thiếu trong ngày lễ. Món này được chế biến từ thịt gà băm nhỏ, nhúng qua nước sôi cho tái chín rồi cho vào thau trộn với bột chua tà pót, lá rừng, tiêu rừng và một số gia vị khác. Để bữa ăn ngày Tết thêm tươm tất, chủ nhà nấu thêm các món: Canh, cá kho, thịt xào... bày ra mâm đưa lên bàn thờ cúng gia tiên.

Sau lễ cúng, bữa tiệc đầu năm mới được gia chủ bày ra giữa nhà để mời khách. Trong chén rượu tà vạt lấy từ cây rừng, chị Lực đứng dậy đại diện gia đình nâng ly và cảm ơn mọi người. Chị không quên chúc mọi người năm mới sức khỏe, làm ăn phát đạt và hạnh phúc. Được biết, sau 27 năm từ Lào trở về Đắc Ro, đây là cái Tết đầu tiên chị Lực được công nhận quốc tịch Việt Nam. Chị rất vui vì được cởi bỏ thân phận người không quốc tịch, không hộ khẩu hàng chục năm qua. "Trước đây trong năm mình chỉ làm lễ cúng lúa mới, ăn tết Lào. Năm nay trở thành công dân Việt Nam nên tôi làm lễ cúng Tết cổ truyền. Đây là cái Tết vui nhất của gia đình tôi..."- chị Lực xúc động chia sẻ.

Tâm sự với chúng tôi, chị Lực cho biết mình được sinh ra ở H. Đắc Chưng, tỉnh Sê Kông, Lào. Đến năm 1993, chị theo gia đình di cư tự do về H. Nam Giang và kết hôn với anh Hiên Thi, ở xã Đắc Tôi. Do chị là người Lào nên không được nhập quốc tịch Việt Nam, hộ khẩu, chứng minh nhân dân cũng không có. Các con của chị đến tuổi đi học không được hưởng chính sách hỗ trợ của Nhà nước. Sau nhiều năm chờ đợi, ngày 20-12-2019, chị được nhập quốc tịch và cấp giấy tờ tùy thân.

Công an tỉnh Quảng Nam trao sổ hộ khẩu và giấy tờ tùy thân cho các công dân vừa được công nhận quốc tịch Việt Nam.

Cùng cảnh ngộ, bà Un Lợ (1950, hàng xóm nhà chị Lực) cũng vui mừng đón Tết Nguyên đán vì được nhập quốc tịch cùng đợt với chị Lực. Trong căn nhà sàn, bà chuẩn bị mâm cơm cúng năm mới và mời hàng xóm đến chung vui. Bà Lợ cho biết, cha bà Lợ là ông Un Mơ sinh sống ở H. Nam Giang, lấy vợ người Lào. Theo phong tục, ông Mơ ở rể nên chuyển qua biên giới sống và có ba người con. Bà Lợ lớn lên lấy chồng người Lào, sinh 5 người con. Năm 1993, chồng qua đời, gia đình chuyển về xã Đắc Tôi sinh sống. Từ đó, những người này không được công nhận quốc tịch Việt Nam, vì thuộc diện di cư tự do, kết hôn không giá thú. "Năm 2000 phân định biên giới, nhưng tôi ở lại đây không trở về Lào, vì bên đó không có người thân thích. Ở tại đây chính quyền cho đăng ký tạm trú. Nhiều lúc muốn vay vốn sản xuất nhưng không được, do không có hộ khẩu. Tôi phải mang phận xâm cư ngay trên mảnh đất quê hương. Con cái đi học không được hỗ trợ tiền, gạo, bảo hiểm y tế. Chính quyền địa phương muốn quan tâm hỗ trợ gia đình tôi, nhưng không thể làm khác được vì tôi chưa được công nhận là công dân Việt Nam"- bà Lợ nói.

Trên chỉ là 2 trong số 20 công dân ở vùng biên giới Quảng Nam được Chủ tịch nước cho nhập quốc tịch Việt Nam lần này. Ông Bùi Xuân Hiếu - Phó Giám đốc Sở Tư pháp Quảng Nam cho biết, năm 2013 Chính phủ Việt Nam và Lào thỏa thuận về giải quyết người di cư tự do, kết hôn không giá thú trong vùng biên giới. Địa phương đã thành lập tổ công tác gồm nhiều cơ quan chức năng rà soát, phát hiện 20 trường hợp, trình cấp có thẩm quyền xem xét. Trong đó, 14 người ở H. Nam Giang và 6 người ở H. Tây Giang. "Sau 7 năm, tại Quyết định số 1148/QĐ-CTN ngày 3-7-2019, Chủ tịch nước đã cho nhập quốc tịch Việt Nam đối với 20 trường hợp người Lào di cư tự do và kết hôn không giá thú. Theo đó, ngoài việc Công an, tư pháp thực hiện các thủ tục nhân thân thì chính quyền có những cơ chế hỗ trợ để giúp người dân ổn định cuộc sống", ông Hiếu nói.

Còn Chủ tịch UBND H. Tây Giang Bh'ling Mia cho hay, vấn đề người di cư tự do, kết hôn không giá thú vùng biên giới vốn đã tồn tại từ nhiều năm, do rất nhiều nguyên nhân khác nhau. Đây được xem là hệ quả của tập quán sinh sống du canh du cư ở miền núi trước đây. Thuở ấy, người vùng cao chưa ý thức chuyện ranh giới quốc gia. Sau nhiều năm mùa màng thất bát, ốm đau, bệnh tật liên tục xảy ra, nhiều gia đình đã di cư tìm miền đất mới. Từ thỏa thuận giữa Chính phủ 2 nước, hàng ngàn đồng bào miền núi đã được nhập quốc tịch, sinh sống ổn định trên vùng biên giới của hai nước, trở thành lực lượng chủ yếu trong việc tham gia bảo vệ đường biên, cột mốc, cùng giữ màu xanh chủ quyền an ninh biên giới quốc gia...

BÃO BÌNH