*Luật sư Phan Thụy Khanh – Phó trưởng Văn phòng Luật sư Phong & Partners trả lời:

Hiện nay, BHXH là vấn đề mà đa số mọi người rất quan tâm. Đóng BHXH không chỉ là trách nhiệm mà còn là quyền lợi quan trọng của người lao động. Khi bước vào độ tuổi nghỉ hưu, chế độ hưu trí từ BHXH trở thành nguồn thu nhập ổn định và quan trọng giúp người lao động đảm bảo được cuộc sống sau khi không còn tham gia vào thị trường việc làm. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ về điều kiện được hưởng chế độ hưu trí. Chị Thuỷ có thể tham khảo ý kiến tư vấn của Luật sư dưới đây về các chế độ hưu trí mà người lao động được hưởng.

Thứ nhất, chế độ hưu trí gồm những khoản nào?

Theo Luật BHXH 2014, người lao động nếu đáp ứng những yêu cầu theo quy định thì có thể được hưởng các chế độ hưu trí như sau:

1. Lương hưu

2. Trợ cấp một lần khi nghỉ hưu

3. BHXH một lần

Thứ hai, thời gian đóng BHXH chưa đủ có được hưởng lương hưu?

Người lao động cần đáp ứng điều kiện về tuổi nghỉ hưu và thời gian đóng BHXH để được hưởng lương hưu.

Đối với BHXH bắt buộc:

"Điều 54. Điều kiện hưởng lương hưu

1. Người lao động quy định tại các điểm a, b, c, d, g, h và i khoản 1 Điều 2 của Luật này, trừ trường hợp quy định tại khoản 3 Điều này, khi nghỉ việc có đủ 20 năm đóng bảo hiểm xã hội trở lên thì được hưởng lương hưu nếu thuộc một trong các trường hợp sau đây:

a) Nam đủ 60 tuổi, nữ đủ 55 tuổi;

b) Nam từ đủ 55 tuổi đến đủ 60 tuổi, nữ từ đủ 50 tuổi đến đủ 55 tuổi và có đủ 15 năm làm nghề hoặc công việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm hoặc đặc biệt nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm thuộc danh mục do Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, Bộ Y tế ban hành hoặc có đủ 15 năm làm việc ở nơi có phụ cấp khu vực hệ số 0,7 trở lên;

c) Người lao động từ đủ 50 tuổi đến đủ 55 tuổi và có đủ 20 năm đóng bảo hiểm xã hội trở lên mà trong đó có đủ 15 năm làm công việc khai thác than trong hầm lò;

d) Người bị nhiễm HIV/AIDS do tai nạn rủi ro nghề nghiệp.

2. Người lao động quy định tại điểm đ và điểm e khoản 1 Điều 2 của Luật này nghỉ việc có đủ 20 năm đóng bảo hiểm xã hội trở lên được hưởng lương hưu khi thuộc một trong các trường hợp sau đây:

a) Nam đủ 55 tuổi, nữ đủ 50 tuổi, trừ trường hợp Luật sĩ quan quân đội nhân dân Việt Nam, Luật công an nhân dân, Luật cơ yếu có quy định khác;

b) Nam từ đủ 50 tuổi đến đủ 55 tuổi, nữ từ đủ 45 tuổi đến đủ 50 tuổi và có đủ 15 năm làm nghề hoặc công việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm hoặc đặc biệt nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm thuộc danh mục do Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, Bộ Y tế ban hành hoặc có đủ 15 năm làm việc ở nơi có phụ cấp khu vực hệ số 0,7 trở lên;

c) Người bị nhiễm HIV/AIDS do tai nạn rủi ro nghề nghiệp.

3. Lao động nữ là người hoạt động chuyên trách hoặc không chuyên trách ở xã, phường, thị trấn tham gia bảo hiểm xã hội khi nghỉ việc mà có từ đủ 15 năm đến dưới 20 năm đóng bảo hiểm xã hội và đủ 55 tuổi thì được hưởng lương hưu."

Đối với BHXH tự nguyện:

"Điều 73. Điều kiện hưởng lương hưu

1. Người lao động hưởng lương hưu khi có đủ các điều kiện sau đây:

a) Nam đủ 60 tuổi, nữ đủ 55 tuổi;

b) Đủ 20 năm đóng bảo hiểm xã hội trở lên."

Áp dụng quy định nêu trên, chị Thủy mới đóng BHXH 9 năm nên chưa đủ thời gian tối thiểu mà pháp luật quy định để được hưởng lương hưu. Do đó, mặc dù đã đủ tuổi nghỉ hưu, chị vẫn chưa đủ điều kiện để được hưởng lương hưu.

Thứ ba, thời gian đóng BHXH chưa đủ có được nhận trợ cấp một lần khi nghỉ hưu?

Bên cạnh lương hưu, người lao động còn có thể được hưởng trợ cấp một lần khi nghỉ hưu với điều kiện phải đáp ứng các yêu cầu quy định tại Luật BHXH 2014 như sau:

Đối với BHXH bắt buộc:

"Điều 58. Trợ cấp một lần khi nghỉ hưu

1. Người lao động có thời gian đóng bảo hiểm xã hội cao hơn số năm tương ứng với tỷ lệ hưởng lương hưu 75% thì khi nghỉ hưu, ngoài lương hưu còn được hưởng trợ cấp một lần."

Đối với BHXH tự nguyện

"Điều 75. Trợ cấp một lần khi nghỉ hưu

1. Người lao động có thời gian đóng bảo hiểm xã hội cao hơn số năm tương ứng với tỷ lệ hưởng lương hưu 75%, khi nghỉ hưu, ngoài lương hưu còn được hưởng trợ cấp một lần."

Chị Thuỷ mới đóng BHXH 9 năm nên chưa đủ thời gian pháp luật quy định để được hưởng trợ cấp một lần khi nghỉ hưu. Do đó, chị Thủy chưa đủ điều kiện để được hưởng trợ cấp một lần khi nghỉ hưu.

Thứ tư, thời gian đóng BHXH chưa đủ có được hưởng BHXH một lần?

Đối với BHXH bắt buộc:

"Điều 60. Bảo hiểm xã hội một lần

1. Người lao động quy định tại khoản 1 Điều 2 của Luật này mà có yêu cầu thì được hưởng bảo hiểm xã hội một lần nếu thuộc một trong các trường hợp sau đây:

a) Đủ tuổi hưởng lương hưu theo quy định tại các khoản 1, 2 và 4 Điều 54 của Luật này mà chưa đủ 20 năm đóng bảo hiểm xã hội hoặc theo quy định tại khoản 3 Điều 54 của Luật này mà chưa đủ 15 năm đóng bảo hiểm xã hội và không tiếp tục tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện;"

Đối với BHXH tự nguyện:

"Điều 77. Bảo hiểm xã hội một lần

1. Người lao động quy định tại khoản 4 Điều 2 của Luật này mà có yêu cầu thì được hưởng bảo hiểm xã hội một lần nếu thuộc một trong các trường hợp sau đây:

a) Đủ điều kiện về tuổi theo quy định tại điểm a khoản 1 Điều 73 của Luật này nhưng chưa đủ 20 năm đóng bảo hiểm xã hội mà không tiếp tục tham gia bảo hiểm xã hội;"

Theo các quy định vừa nêu, người lao động đã đủ tuổi nghỉ hưu nhưng thời gian đóng BHXH chưa đủ 20 năm hoặc 15 năm, tức chưa đủ thời gian tối thiểu mà pháp luật quy định, mà không tiếp tục tham gia BHXH, nếu có yêu cầu thì vẫn có quyền được hưởng BHXH. Như vậy, mặc dù thời gian đóng BHXH chưa đủ 20 năm theo quy định pháp luật nhưng chị Thuỷ vẫn có quyền hưởng BHXH một lần nếu có yêu cầu được hưởng.

Thứ năm, người lao động đóng 1 lần để đủ thời gian đóng BHXH để được hưởng lương hưu có được không?

Đối với BHXH bắt buộc

Khoản 4 Điều 15 Thông tư 59/2015/TT-BLĐTBXH quy định: "Người lao động đủ điều kiện về tuổi hưởng lương hưu mà thời gian đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc còn thiếu tối đa 06 tháng thì người lao động được lựa chọn đóng một lần cho số tháng còn thiếu với mức đóng hằng tháng bằng tổng mức đóng của người lao động và người sử dụng lao động theo mức tiền lương tháng đóng bảo hiểm xã hội trước khi nghỉ việc vào quỹ hưu trí và tử tuất để hưởng lương hưu. Người lao động được hưởng lương hưu tại tháng đủ điều kiện về tuổi hưởng lương hưu và đã đóng đủ bảo hiểm xã hội cho số tháng còn thiếu."

Theo quy định nêu trên, trường hợp người lao động đủ điều kiện về tuổi hưởng lương hưu nhưng thời gian đóng BHXH bắt buộc còn thiếu thì được lựa chọn đóng 1 lần cho thời gian còn thiếu vào quỹ hưu trí. Tuy nhiên, để áp dụng phương thức này, thời gian còn thiếu chỉ được tối đa 06 tháng.

Trường hợp chị Thủy, thời gian đóng BHXH còn thiếu là 11 năm, quá thời gian còn thiếu mà pháp luật cho phép nên không thể đóng 1 lần để đủ thời gian đóng BHXH bắt buộc được hưởng lương hưu.

Đối với BHXH tự nguyện

Nghị định 134/2015/NĐ-CP quy định như sau:

"Điều 9. Phương thức đóng

Phương thức đóng bảo hiểm xã hội tự nguyện theo Khoản 2 Điều 87 của Luật Bảo hiểm xã hội được quy định như sau:

1. Người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện được chọn một trong các phương thức đóng sau đây để đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất:

a) Đóng hằng tháng;

b) Đóng 03 tháng một lần;

c) Đóng 06 tháng một lần;

d) Đóng 12 tháng một lần;

đ) Đóng một lần cho nhiều năm về sau nhưng không quá 5 năm một lần;

e) Đóng một lần cho những năm còn thiếu đối với người tham gia bảo hiểm xã hội đã đủ điều kiện về tuổi để hưởng lương hưu theo quy định nhưng thời gian đóng bảo hiểm xã hội còn thiếu không quá 10 năm (120 tháng) thì được đóng cho đủ 20 năm để hưởng lương hưu.

2. Trường hợp người tham gia bảo hiểm xã hội đã đủ tuổi nghỉ hưu theo quy định mà thời gian đã đóng bảo hiểm xã hội còn thiếu trên 10 năm nếu có nguyện vọng thì tiếp tục đóng bảo hiểm xã hội tự nguyện theo một trong các phương thức quy định tại các Điểm a, b, c, d và đ Khoản 1 Điều này cho đến khi thời gian đóng bảo hiểm xã hội còn thiếu không quá 10 năm thì được đóng một lần cho những năm còn thiếu để hưởng lương hưu theo quy định tại Điểm e Khoản 1 Điều này."

Người lao động đã đủ điều kiện về tuổi để hưởng lương hưu khi đóng BHXH tự nguyện có thể đóng 1 lần cho những năm còn thiếu vào quỹ hưu trí. Tuy nhiên, để áp dụng phương thức đóng này, thời gian đóng BHXH tự nguyện còn thiếu của người lao động không được quá 10 năm (120 tháng).

Trong trường hợp của chị Thủy, chị mới đóng BHXH được 9 năm, tức còn thiếu 11 năm đóng để được hưởng lương hưu. Thời gian đóng BHXH còn thiếu của chị quá 10 năm theo quy định pháp luật. Do đó, chị không thể đóng 1 lần để đủ thời gian đóng BHXH được hưởng lương hưu trong trường hợp này.

Tuy nhiên, chị có thể tiếp tục đóng BHXH tự nguyện theo một trong các phương thức quy định tại điểm a, b, c, d và đ khoản 1 Điều 9 Nghị định 134/2015/NĐ-CP cho đến khi thời gian đóng BHXH còn thiếu không quá 10 năm, sau đó đóng 1 lần để đủ thời gian đóng BHXH theo quy định. Bằng cách này, chị Thủy có thể được hưởng lương hưu từ BHXH tự nguyện kể từ tháng liền kề sau tháng đóng đủ số tiền BHXH cho những năm còn thiếu.

Chuyên mục này có sự hợp tác về chuyên môn của Văn phòng Luật sư Phong & Partners. Đường dây nóng hỗ trợ tư vấn: 0236.3822678 - 0905.102425