(Cadn.com.vn) - Ngày 12-4, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc và Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam chủ trì hội nghị trực tuyến toàn quốc về phát triển dược liệu Việt Nam. Tại đầu cầu Đà Nẵng, Phó Chủ tịch Thường trực UBND TP Đặng Việt Dũng cùng đại diện lãnh đạo các sở ngành, địa phương tham dự.

Nước ta có hơn 5.000 loại thực vật được sử dụng làm thuốc

Theo Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến, Việt Nam có nguồn tài nguyên dược liệu phong phú và đa dạng. Cộng đồng các dân tộc có nhiều kinh nghiệm nuôi trồng và sử dụng các loại cây, con làm thuốc. Tính đến nay, đã ghi nhận 5.117 loài thực vật và nấm, 408 loài động vật và 75 loại khoáng vật có công dụng làm thuốc ở Việt Nam. Trong số đó, có khoảng 70 loài có tiềm năng khai thác với tổng trữ lượng khoảng 18.000 tấn/năm như diếp cá (5.000 tấn), cẩu tích (1.500 tấn), lạc tiên (1.500 tấn), rau đắng đất (1.500 tấn)...

Đặc biệt, Việt Nam sở hữu nhiều loài dược liệu quý, hiếm, đặc hữu như: Sâm Ngọc Linh, Ba kích, Châu thụ, Ngân đằng… Trong quá trình điều tra về tri thức bản địa, đã tổng hợp được danh mục các loài cây thuốc từ cộng đồng các dân tộc và thu thập, sưu tầm được gần 1.300 bài thuốc dân gian trên cả nước. Những tri thức bản địa này là cơ sở quan trọng nhằm hỗ trợ cho việc sàng lọc, nghiên cứu phát triển sản phẩm phục vụ công tác phòng và chữa bệnh của nhân dân. Tại Việt Nam, nhu cầu dược liệu trong nước khoảng gần 60.000-80.000 tấn/năm. Khối lượng dược liệu xuất khẩu theo thống kê đạt gần 5.000 tấn, đem lại giá trị hơn 6 triệu USD mỗi năm. Giá trị kinh tế đem lại từ việc nuôi trồng dược liệu cao hơn hẳn so với các loại cây lương thực khác (cao hơn gấp 5-10 lần trồng lúa)…

Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc phát biểu chỉ đạo tại hội nghị.

Cũng theo bà Nguyễn Thị Kim Tiến, mặc dù có tiềm năng thế mạnh rất lớn về tài nguyên dược liệu nhưng có một nghịch lý là hiện nay chúng ta mới chủ động được 25% nhu cầu, còn 75% còn lại phải phụ thuộc nguồn nhập khẩu. Hiện nay, số lượng loài cây dược liệu có khả năng khai thác tự nhiên còn rất ít, trên cả nước  chỉ còn khoảng 206 loài cây dược liệu có giá trị có thể khai thác tự nhiên và nhiều loài cây dược liệu quý hiếm trong nước đang đứng trước nguy cơ cạn kiệt. Trước kia, một số dược liệu có thể khai thác hàng chục ngàn tấn mỗi năm như ba kích, đẳng sâm, hoàng tinh... thì thực tế hiện nay, nhiều cây thuốc đã được đưa vào sách đỏ vì có nguy cơ bị tuyệt chủng. Cây hoàng liên trước kia là đặc trưng của dãy núi Hoàng Liên Sơn nay chỉ tìm thấy dạng dấu tích. “Chúng ta chưa biến được các sản phẩm từ dược liệu quý thành hàng hóa có giá trị cao và để sử dụng rộng rãi. Chẳng hạn, trên thế giới, Pháp và Mỹ đã chiết xuất hoạt chất taxon từ cây thông đỏ để sản xuất thuốc ung thư và đưa ra thị trường từ năm 1994, đem lại doanh thu hàng chục tỷ USD mỗi năm. Tuy nhiên, Việt Nam hiện vẫn chưa sản xuất được loại thuốc này trong khi cây thông đỏ Lâm Đồng (Đà Lạt) là loại cây đặc biệt quý hiếm với hàm lượng hoạt chất chữa ung thư cao bậc nhất thế giới…”, bà Nguyễn Thị Kim Tiến cho biết.

Đại diện các địa phương và doanh nghiệp cho rằng, cần có quy hoạch vùng dược liệu rõ ràng và chọn một số loại cây dược liệu quý làm trọng tâm trọng điểm. Đơn cử, tam thất ở Hà Giang, Cao Bằng; y dĩ ở Sơn La, Lào Cai, Yên Bái; cây đẳng sâm ở Sơn La; ba kích ở Bắc Giang, Quảng Ninh; sâm Ngọc Linh của Quảng Nam… Theo lãnh đạo tỉnh Quảng Nam, địa phương đang phát triển mô hình trồng cây sâm Ngọc Linh, khuyến khích cả doanh nghiệp và người dân thuê môi trường rừng để phát triển cây sâm quý này. Hiện đã có 1.200 ha sâm Ngọc Linh, giúp xóa đói giảm nghèo vùng miền núi. Trong tham luận của mình, lãnh đạo tỉnh Quảng Ninh đề nghị cần xây dựng cơ chế, chính sách ưu đãi, khuyến khích các doanh nghiệp, hộ gia đình cá nhân đầu tư vào lĩnh vực nuôi trồng, phát triển dược liệu. Cũng như, khuyến khích doanh nghiệp ứng dụng khoa học kỹ thuật công nghệ, công nghệ cao trong việc nghiên cứu phát triển sản phẩm giá trị cao từ dược liệu. Cùng với đó là có giải pháp kiểm soát, quản lý chất lượng đối với dược liệu nhập khẩu, có chính sách khuyến khích đối với các dược liệu sản xuất trong nước đạt tiêu chuẩn GACP trong đấu thầu dược liệu vào các bệnh viện công lập.

Áp dụng chính sách cơ chế đặc thù

Phát biểu tại hội nghị, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc cho rằng, những văn bản chỉ đạo đầu tiên về phát triển dược liệu đã được ban hành từ thời nhà Lý, thế kỷ thứ X. Lịch sử đã ghi nhận cha ông ta từ Chu Văn An, Tuệ Tĩnh, Lê Hữu Trác đã ban hành những bộ sách quý để áp dụng y học cổ truyền, bảo vệ sức khỏe nhân dân. Điều này khẳng định đất nước Việt Nam có một truyền thống quý báu trong y học cổ truyền với nhiều loài cây thuốc quý. Theo Thủ tướng Chính phủ, trong giai đoạn hiện nay, Đảng, Nhà nước xác định đường lối chung của phát triển y tế là kết hợp giữa y học hiện đại và y học cổ truyền để chăm sóc bảo vệ sức khỏe nhân dân. “Với hơn 5.000 cây thuốc quý, đi liền với đó là 5.000 loại dược liệu và các sinh vật biển khác nhau, có thể làm sản phẩm từ những dược liệu này để có những bài thuốc chữa bệnh cho nhân dân. Đây là một thế mạnh của các địa phương trong cả nước, kể cả Hà Nội, Hưng Yên, TPHCM, An Giang. Đặc biệt, đất nước ta có 3/4 là núi rừng, thì cây dược liệu còn có điều kiện phát triển ở mọi miền của Tổ quốc. Đây là một lợi thế ở tất cả các địa phương trên cả nước để phát triển phục vụ nhân dân và tiến tới xuất khẩu đem lại nguồn thu cho nền kinh tế”, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nhấn mạnh.

Sâm Ngọc Linh (H. Nam Trà My, Quảng Nam) được xem là loài dược liệu quý, hiếm, đặc hữu của Việt Nam.

Nêu lên thực trạng bất cập về phát triển cây dược liệu hiện nay của nước ta, Thủ tướng Chính phủ cho biết, có ý kiến đánh giá có loại dược liệu còn rẻ hơn cả khoai lang, thậm chí còn nói rằng chúng ta sử dụng cái bã, còn tinh chất người ta đã lấy đi. Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cho rằng: “Hiện nay, chúng ta chưa phát huy được ở mọi vùng miền, chưa được quy hoạch phát triển theo chuỗi giá trị dẫn nên hiệu quả thấp; sản xuất manh mún, hiệu quả thấp; không có đầu ra bền vững; năng suất thấp, thất thoát lớn. Công tác chế biến còn bất cập, nhiều loại dược liệu quý có nguy cơ cạn kiệt. Ngoài ra, việc nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ dược liệu còn manh mún, sản phẩm còn nhỏ lẻ, chưa đáp ứng nhu cầu thị trường nội địa và xuất khẩu”.

Chính vì vậy, Thủ tướng chỉ đạo hội nghị ngoài đánh giá thực trạng cần đề xuất những chính sách, cơ chế để thu hút đầu tư, nhất là các doanh nghiệp tham gia nuôi trồng, chế biến dược liệu. Đồng thời, các cấp ngành cần đặt vấn đề đầu tư, sản xuất loại dược liệu gì, ở đâu; cần coi dược liệu là sản phẩm quốc gia, áp dụng chính sách cơ chế đặc thù để khuyến khích. Thủ tướng nêu vấn đề: “Có thể coi dược liệu là nông nghiệp công nghệ cao được không để áp dụng chính sách phát triển dược liệu như đối với nông nghiệp công nghệ cao?”. Ngoài ra, Thủ tướng  Nguyễn Xuân Phúc cũng đề cập đến yêu cầu có thể áp dụng cơ chế bảo vệ bí mật quốc gia đối với những loại dược liệu quý hiếm của đất nước. “Đặt vấn đề như vậy để thấy rằng những chủ trương của Đảng, Nhà nước rất quan tâm đến y học cổ truyền, xác định y học cổ truyền là “kho báu” để khai thác tiềm năng lợi thế đó. Tại hội nghị này, chúng ta thảo luận xem cái gì cản trở, làm cách nào để tạo đột phá tiềm năng to lớn này của đất nước. Những cây dược liệu không phải chỉ giúp xóa đói giảm nghèo mà có thể giúp cho một bộ phận không nhỏ nhân dân có thể ấm no, hạnh phúc, giàu có”, Thủ tướng nêu rõ.

Lê Hùng