Thực hành pháp luật dưới triều Nguyễn
* Bài 1: Minh Mạng xử án
(Cadn.com.vn) - LỜI TÒA SOẠN: Dưới thời trị của các vị vua Gia Long, Minh Mạng, Thiệu Trị và Tự Đức (1802 – 1885), triều Nguyễn đã có một số biện pháp giám sát hoạt động của bộ máy hành chính nhằm hạn chế nạn quan tham, góp phần bảo vệ nền quân chủ và đảm bảo quyền, lợi ích cho dân chúng... Tuy mỗi thời mỗi khác nhưng tinh thần của pháp luật thì cổ - kim đều có nét giống nhau... Báo Công an TP Đà Nẵng trân trọng giới thiệu loạt bài viết của hai nhà nghiên cứu về triều Nguyễn là Ngô Đức Lập (Đại học Khoa học Huế) và Nguyễn Văn Tưởng (Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế), bàn về thực hành pháp luật hình sự dưới thời các vua nhà Nguyễn. Hy vọng các bài viết có thể hữu ích, phần nào giúp tham khảo trong việc phòng chống tội phạm nói chung, phòng chống tham nhũng nói riêng trong giai đoạn hiện nay.
 |
Minh Mạng (1820 - 1841) là vị vua thứ hai của triều Nguyễn. Đó là một vị vua thông minh, tài giỏi, chăm lo việc nước với mong muốn triều đại bền vững, hùng mạnh trên mọi lĩnh vực. Sau 20 năm trị vì đất nước, vua Minh Mạng đã tiến hành công cuộc cải cách hành chính nhằm củng cố quyền lực của chế độ phong kiến trung ương tập quyền. Theo các nhà nghiên cứu, trong những ông vua triều Nguyễn, Minh Mạng là người rất chú ý tạo lập một nền cai trị kết hợp giữa lễ trị và pháp trị. Đối với vua Minh Mạng, mọi người, kể cả hoàng thân quốc thích xuống đến thứ dân, binh lính đều bình đẳng trước pháp luật. Là một ông vua luôn thưởng, phạt hết sức nghiêm minh, người có công cho dù người đó là ai; người nào tham ô của công cho dù người đó làm quan với chức vụ cao đều được vua Minh Mạng xử lý rất nặng. Trong trường hợp này, Minh Mạng thường áp dụng nguyên tắc: “Sát nhất nhân, vạn nhân cụ” (Giết một người để muôn người sợ mà tránh). Xin kể ra một số án tham ô điển hình.
Năm 1822, dưới triều vua Minh Mạng tại Quảng Đức và Quảng Trị gạo đắt, triều đình cho phát 25.000 hộc để bán cho dân, người lính quản lý kho thóc ở kinh là Đặng Văn Khuê phụ trách phát thóc cho nhân dân, mỗi hộc thóc thiếu vài cáp, vụ việc bị phát giác, vua Minh Mạng giao cho Bộ Hình tra xét; án xong tâu lên, vua Minh Mạng liền sai chém Khuê. Vào tháng 5-1823, một ông quan làm việc tại Phủ Nội Vụ tên là Lý Hữu Diệm lấy trộm hơn một lạng vàng bị phát giác. Bộ Hình đưa ra xét xử vụ án. Theo điều 229 của bộ luật triều Nguyễn: Kho của vua gọi là Nội Phủ, nó ở trong cấm địa của Hoàng thành. Hễ lấy trộm món gì ở đó dù nhiều hay ít đều bị tội chém đầu. Thay bằng tuyên án chém đầu Bộ Hình giảm xuống thành tội đi đày. Vụ án tâu lên, vua Minh Mạng không chấp nhận giảm án và dứt khoát hạ lệnh cho Bộ Hình đưa can phạm ra chợ Đông Ba chém đầu. Năm Minh Mạng thứ 7 (1826) Trần Công Trung làm việc ở kho Phủ Nội Vụ đòi ăn tiền làm khó dễ, chuyện bị phát giác rồi giao cho Bộ Hình tra xét. Án xong tâu lên, vua Minh Mạng tuyên dụ: “Vụ án Đặng Văn Khuê năm Minh Mạng thứ 3 (1822) đã theo luật nghiêm trị, thế mà bọn Trung còn dám công nhiên làm bậy, không kiêng sợ gì, tuy tang vật không quá 10 lạng, nhưng luật quý ở chỗ làm cho lòng người sợ hãi, nếu nhu nhơ để sống một mạng thì e sau này những kẻ khinh nhờn pháp luật sẽ nhiều ra, không thể giết hết được. Bèn sai chém Trung ở chợ Đông”. (Đại Nam thực lục, sách đã dẫn, Tập VII, tr.114).
Năm 1834, trước kia khi quân Xiêm (Thái Lan) tiến sát tỉnh Hà Tiên, Tuần phủ Hà Tiên Trịnh Đường lấy trộm 1.000 quan tiền công của kho đem xuống thuyền chạy trốn, có nguyên án sát Đặng Văn Nguyên trông thấy. Sau khi tỉnh Hà Tiên thu phục, Trịnh Đường lại tâu tiền ở kho bị giặc lấy mất. Đến khi Tham tán Hồ Văn Khuê phát giác, chỉ đích danh tham tặc và tâu lên, vua Minh Mạng biết chuyện, rất tức giận bèn tuyên dụ: “Trịnh Đường trước đây có lỗi đã được gạt bỏ vết xấu mà lại dung. Để Hà Tiên thất thủ, tội đã khó tha thứ, lại còn dám nhân lúc ấy, lấy cắp tiền công đến 1.000 quan vội bỏ thành trì đất đai mà chạy! Bản tâm của y chính là nhằm lợi dụng lúc có giặc cướp để làm việc gian tham đó, thực đáng ghét. Nay lập tức cách chức, cho xích lại, giao Viện tiếp biện là Trần Chấn xét rõ, tâu lên”. (Đại Nam thực lục, sách đã dẫn, Tập XIV, tr.363-364). Sau khi thành án, Trịnh Đường bị xử tội giảo quyết (bị thắt cổ)...
Những sử liệu trên cho thấy, tệ nạn tham nhũng của công được vua Minh Mạng trừng trị rất nghiêm khắc, cho dù giá trị kinh tế của tài sản ấy không lớn. Nhưng, vấn đề đặt ra ở đây là lương tâm, kỷ cương, phép nước. Xét trên bình diện của pháp luật, sự quan tâm của vua Minh Mạng với vấn nạn này rất toàn diện và sâu sắc.
Nguyễn Văn Tưởng
(còn nữa)
Chân dung vua Minh Mạng. Ảnh: TL