(Cadn.com.vn) - Theo dự kiến, vào ngày 7-8 tới, Tòa án xét xử tội ác Khmer Đỏ tại Campuchia (ECCC) sẽ ra phán quyết đầu tiên về "Trường hợp 002" đối với cựu lãnh đạo Khieu Samphan (nhân vật quyền lực thứ 5 trong bộ máy Khmer Đỏ).

Các nạn nhân còn sống sót hoan nghênh động thái này, song vẫn lo ngại nhân vật này cũng như nhiều nhân vật cấp cao hơn của Khmer Đỏ có thể không còn nhiều thời gian và sức lực để chịu trừng phạt của luật pháp nhằm trả lại công lý cho gần 2 triệu người Campuchia đã thiệt mạng.

Chậm chạp trong việc xét xử

Chỉ trong vòng vài thập kỷ, Campuchia cận kề vực thẳm, trải qua những cuộc xung đột dân sự kéo dài, tàn bạo, nhất là giai đoạn 1975 đến 1979 dưới sự trị vì của Khmer Đỏ bằng những tội ác man rợ "trời không dung, đất không tha".

Ngày 7-1-1979 là cột mốc đáng nhớ cho dân tộc Campuchia. Ngày Mặt trận Cứu quốc Campuchia (KUFNS) do đương kim Chủ tịch Quốc hội Heng Samrin đứng đầu giành lại thủ đô Phnom Penh, lật đổ chế độ Pol Pot. 19 năm sau, tàn quân Khmer Đỏ lại tiến hành chiến tranh du kích dọc theo biên giới phía bắc giáp với Thái Lan, nhưng kết thúc thảm hại bằng cái chết của Pol Pot năm 1998.

Một năm trước khi hòa bình được lập lại, chính phủ Campuchia nộp đơn lên Tổng Thư ký LHQ, đề nghị thế giới hỗ trợ, thiết lập các thủ tục để đưa các cựu lãnh đạo của Khmer Đỏ ra tòa nhằm mang lại công lý cho các nạn nhân.

Cuối cùng, vào năm 2006, ECCC đi vào hoạt động với sự hỗ trợ tài chính của hơn 35 quốc gia (Nhật Bản đảm nhận hơn 50% trong số này), truy tố các lãnh đạo cấp cao của Khmer Đỏ và những người có trách nhiệm cao nhất về tội diệt chủng, chống lại loài người và những tội danh khác.

Tuy có nhiều cố gắng nhưng trong 8 năm qua, ECCC bị chỉ trích về tiến độ xét xử chậm chạp, không đáp ứng sự mong mỏi của người dân, nhất là đối với các nạn nhân cũng đang ở tuổi "gần đất xa trời" vốn mòn mỏi chờ đợi công lý suốt 35 năm qua.

Sau thời gian dài làm việc và tốn kém, đến năm 2012,  ECCC mới chỉ xử được "Trường hợp 001", giám đốc nhà tù Kaing Guek Eav hay còn gọi là Duch, tù chung thân về tội ác mà y gây ra.

Tính đến nay, 4 lãnh đạo cao cấp  Khmer Đỏ là Noun Chea, phó bí thư bí danh "anh trai thứ hai"; Khieu Samphan; Ieng Sary - Phó Thủ tướng và Bộ trưởng Ngoại giao; Ieng Thirith - Bộ trưởng các vấn đề xã hội đã bị truy tố, tất cả những người này được gọi chung "trường hợp 002".

Đồ tể Khmer Đỏ Noun Chea tại phiên tòa tháng 10-2013.

Thiếu tiền nghiêm trọng

Trước khi xét xử "trường hợp 002", ECCC làm việc với chính phủ về các trường hợp tiếp theo như "trường hợp 003 và 004, bởi nó liên quan đến vấn đề nhạy cảm, trong số này có cả những người hiện đang nắm giữ chức vụ cao cấp trong chính phủ hiện tại.

Một trở ngại cho việc truy tố các nhân vật nhúng chàm là do chính phủ Campuchia muốn ưu tiên vấn đề an ninh quốc gia, duy trì xã hội hài hòa, ổn định chính trị và tăng trưởng kinh tế. Và một khi đủ mạnh, câu trả lời sẽ thuộc về Hội đồng tối cao các nhà thẩm phán.

Trong khi đó, việc xây dựng một trung tâm lưu trữ tài liệu để giúp sinh viên, học giả, các nhà nghiên cứu có nguyện vọng tìm hiểu về tội ác chiến tranh của Khmer Đỏ cũng chưa thể hoàn thành.

Tokyo đã cung cấp 2 triệu USD để xây dựng trung tâm, kết hợp cùng với phía Campuchia thực hiện dự án nhưng sau hơn 4 năm, mặc dù trung tâm được xây dựng tại quận Sen Sok, nhưng nó vẫn là đang dở dang với lý do... thiếu tiền.

Thật sự, ECCC đang thiếu tiền. Hồi cuồi năm 2012, ECCC tuyên bố hết tiền trả lương cho nhân viên khi số tiền tài trợ của các quốc gia đã cạn kiệt. Mặc dù đã được tài trợ thêm nhưng số tiền cần đến cho toàn bộ tiến trình xét xử trong thời gian đến là rất nhiều. Ước tính, những thủ tục tố tụng kéo dài gây tốn kém trong thời gian qua đã lên đến hơn 200 triệu USD. Phần lớn kinh phí cho tòa án đều do các nhà tài trợ quốc tế cung cấp nên ECCC hoạt động hoàn toàn "thụ động".

Kim Hùng
(Theo Diplomat)