Tụt giá, không có người thu mua là tình cảnh chung của những vườn cam Vinh ở Nghệ An. Nguyên nhân trước mắt là vụ cam năm 2021 phải chịu tác động mạnh mẽ của dịch COVID-19 nhưng sâu xa hơn vẫn là việc phát triển “nóng” không theo quy hoạch, chưa quan tâm đến chế biến, không tạo thành chuỗi liên kết sản xuất... Hiện hàng ngàn người trồng cam ở Nghệ An đang tiếp tục phải đối mặt với khó khăn, dù giá bán chỉ 5.000 đồng/kg nhưng không có người thu mua.

Chất lượng cam Vinh ngày càng đi xuống do nhiều nguyên nhân.

Từ lâu cam Vinh đã trở thành thương hiệu nổi tiếng được nhiều người trong nước biết đến. Những quả cam mỏng vỏ, ngọt nhiều nước,... đã trở thành món quà của nhiều người dân xa xứ. Cam Vinh đã có mặt ở nhiều địa phương ở Nghệ An, những cái tên như cam Xã Đoài, cam Phủ Quỳ, cam Con Cuông... đã tạo dựng được tên tuổi. Năm 2007, cam Vinh được Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý với quy mô 12 xã thuộc 5 huyện.

Khác với mọi năm, thời điểm này, các vườn cam Vinh ở H. Quỳ Hợp đã nhộn nhịp thương lái thu mua nhưng năm nay lại vắng bóng, dù giá bán đã giảm rất mạnh. Huyện Quỳ Hợp có hơn 2.000ha cam Vinh, nhiều nhà vườn chỉ bán cam với giá khoảng 5.000 đồng/kg nhưng vẫn không có thương lái đến thu mua.

Chị Nguyễn Thị Dung, chủ vườn cam ở xã Minh Hợp, H. Quỳ Hợp cho biết, những năm loại cam cắt tỉa đầu vụ chất lượng kém hơn này được bán với giá 12.000-20.000 đồng/kg dùng để vắt nước. Thế nhưng năm nay bán chỉ khoảng 5.000 đồng/kg nhưng cũng không có thương lái thu mua. “Gia đình tôi có khoảng 1,5ha cam Vân Du mặc dù chưa đến thời vụ thu hoạch nhưng gia đình cũng rất lo lắng vì như những năm trước thời điểm này, những quả xấu sẽ được thu hái để bán trước nhưng năm nay vẫn chưa thấy thương lái vào hỏi mua”, chị Dung cho hay. Cũng theo chị Dung, nguyên nhân chính có thể là do ảnh hưởng của dịch bệnh COVID-19 nên các đại lý tiêu thụ ở Vinh, Hà Nội, Đà Nẵng... không đặt hàng.

Cùng hoàn cảnh tương tự, gia đình chị Trương Thị Vân, xã Tam Hợp, H. Quỳ Hợp cũng có khoảng 1ha cam mát với khoảng 600 gốc. Đây là giống cam chín sớm chủ yếu phục vụ trong các nhà hàng vắt nước uống nhưng năm nay bán giá bằng 1/3 các năm trước, từ 3.000-5.000 đồng/kg vẫn không thấy thương lái “hỏi thăm”.

Sở dĩ việc trồng cam ồ ạt, không theo định hướng đã mang lại những hệ lụy. Thời gian đầu, việc phát triển hình thành và phát triển cây có múi, đặc biệt là cây cam mang lại hiệu quả kinh tế cao. Trong đó, năm 2018 được coi là năm thành công nhất trong việc phát triển cây có múi trên địa bàn H. Quỳ Hợp với tổng diện tích cây ăn quả có múi là hơn 2.800 ha, năng suất bình quân đạt 19 tấn/ha. Nắm bắt được điều này, người dân ở các huyện thị trên địa bàn Nghệ An trồng cam ồ ạt, phá vỡ quy hoạch, diện tích cây có múi trên địa bàn tỉnh Nghệ An tăng nhanh. Riêng cây cam có hơn 6.000ha vượt quy hoạch năm 2020 trên 1.000ha.

Bên cạnh những kết quả đạt được như diện tích tăng lên và năng suất không ngừng tăng lên thì đã mang lại những tồn tại đó là việc người dân tự trồng và chuyển đổi cây trồng mang tính tự phát mà không có sự quản lý, định hướng của các cấp chính quyền. Công tác bảo quản chủ yếu bằng phương pháp thủ công nên chưa đáp ứng được nhu cầu của thị trường. Bên cạnh đó, kỹ thuật chọn giống, trồng, chăm sóc và phòng trừ sâu bệnh chưa đảm bảo kỹ thuật. Bởi vậy, cây bị thoái hóa, nhiễm bệnh... Với lối canh tác chủ yếu dựa vào kinh nghiệm, nguồn giống không đảm bảo đã khiến chất lượng cam Vinh không được đảm bảo theo tiêu chuẩn ban đầu.

Chị Nguyễn Thị Dung, chủ vườn cam xã Minh Hợp, H. Quỳ Hợp lo lắng khi không có thương lái hỏi mua.

Bà Đinh Thị Kim Châu- Chủ tịch UBND xã Minh Hợp, H. Quỳ Hợp cho biết, Minh Hợp là một trong 2 địa phương trồng cam Vinh nhiều nhất huyện. Năm nay, do dịch COVID-19 kéo theo các hộ trồng cam trên địa bàn cũng bị ảnh hưởng, giá cam rẻ nhưng không có thương lái thu mua. Vài năm trở lại đây, chất lượng cam Vinh đang đi xuống, nhiều vườn cam bị nhiễm bệnh, cây còi cọc, quả rụng non hàng loạt… nên buộc phải chặt bỏ vì sâu bệnh, thoái hóa. Năm 2018, toàn xã có 1.700ha thì đến nay chỉ còn 600ha.

Cũng theo bà Châu, Công ty TNHH MTV nông nghiệp Xuân Thành, đóng trên địa bàn xã Minh Hợp từ hơn 1.000ha cam nhưng nay chỉ còn khoảng 400ha. Sở dĩ cam bị chặt bỏ vì nhiễm nấm Phytophthora, số còn lại chất lượng và mẫu mã không còn đảm bảo. Vì vậy, cuối năm 2020, đơn vị này đã ra văn bản yêu cầu tạm dừng toàn bộ việc trồng mới cây cam, quýt trên toàn bộ diện tích đất do công ty quản lý, đồng thời khuyến cáo người dân ngừng trồng mới cam chuyển sang luân canh trồng mía, ngô, ổi, lạc, đậu… trong vòng 3 đến 5 năm để cải tạo lại đất.

Theo Phòng NN&PTNT H. Quỳ Hợp, những năm qua do những nguyên nhân như giống, thoái hóa, sâu bệnh, huyện đã chủ động mời các chuyên gia, nhà khoa học từ Viện Bảo vệ thực vật Trung ương, cán bộ Chi cục Bảo vệ thực vật tỉnh lên tập huấn cho bà con nông dân cách phòng trừ sâu bệnh, quy trình chăm sóc đúng khoa học. UBND H. Quỳ Hợp cũng đã thông qua Đề án Phát triển cây ăn quả có múi trên địa bàn Quỳ Hợp giai đoạn 2021-2025 và những năm tiếp theo. Thời gian tới, huyện sẽ triển khai đồng bộ các giải pháp từ quy hoạch đến hỗ trợ tiêu thụ, quảng bá sản phẩm cho bà con.

Dương Hóa