(Cadn.com.vn) - Vào những dịp lễ trọng của đất nước, đường về quê Đại tướng Võ Nguyên Giáp thường nhộn nhịp hẳn lên. Hỏi ai cũng trả lời rất thân mật: “Đi thăm nhà Bác Giáp”. Từ Hà Nội theo QL1A, vào Đồng Hới rồi đi tiếp đến Ngã ba Cam Liên qua huyện lỵ Lệ Thủy đi thêm 5 cây số dọc bờ sông Kiến Giang là đến An Xá, làng quê của Đại tướng. An Xá trước đây là tên xã, làng Bác Giáp là làng Thá. Nay An Xá là một làng thuộc xã Lộc Thủy, H. Lệ Thủy.

Nơi Đại tướng sinh ra là ngôi nhà rường ba gian, lợp ngói. Ở phía dưới mái có thêm một chái tranh làm cửa chống lên che mưa nắng. Phía trái ngôi nhà rường là nhà bếp, tường xây, lợp tranh. Tôi bâng khuâng đứng trước ngôi nhà đơn sơ, nơi sinh ra vị tướng lỗi lạc của Việt Nam và thế giới, mà xiết bao bình dị như những ngôi nhà nông dân khác ở thôn An Xá! Nhà có sân rộng, cạnh nhà còn có một khoảnh đất khoảng một sào Trung Bộ dùng để trồng trọt. Phía sau nữa là cánh đồng Lệ Thủy mênh mông, vựa lúa của tỉnh Quảng Bình.

Sân nhà lát gạch, có cây vú sữa cổ thụ, cây mai và nhiều cây cảnh. Trông coi ngôi nhà là ông Võ Đại Hàm, 61 tuổi, về hưu, là cháu gọi Đại tướng bằng ông. Nhà ông Hàm ở phía sau nhà Đại tướng. Ông Hàm cho biết, ngôi nhà của gia đình Đại tướng năm 1947 bị bọn Pháp ném phuy xăng đốt trụi. Sau đó gia đình làm nhà tạm để ở. Mãi đến năm 1977, UBND H. Lệ Thủy mới đầu tư phục chế lại. Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã về thăm ngôi nhà tuổi thơ của mình nhiều lần. Tháng 4-2002, khi đã 90 tuổi, Đại tướng lại về thăm nhà, ông bâng khuâng ngắm nhìn ngôi nhà, rồi nói: “Tuy chưa giống hoàn toàn, nhưng ngôi nhà làm tôi rất nhớ ngôi nhà tuổi thơ ở nơi đây!”.

Ông Hàm dẫn chúng tôi vào nhà. Gian chính giữa là bàn thờ. Phía trên cùng thờ ảnh 2 cụ thân sinh của Đại tướng: Cụ ông Võ Quang Nghiêm và cụ bà Trần Thị Kiên. Phía dưới thờ ảnh bà Nguyễn Thị Minh Thái, phu nhân trước của Đại tướng (em ruột của nhà cách mạng Nguyễn Thị Minh Khai) và ảnh vợ chồng ông Võ Thuần Nho. Phía ngoài bàn thờ là bàn tiếp khách. Gian bên cạnh là nơi ngủ. Theo lời kể của ông Hàm thì cụ Võ Quang Nghiêm là một nhà nho nghèo, ông vừa  dạy học vừa bốc thuốc Bắc chữa bệnh cho bà con nghèo và làm ruộng.

Ngôi nhà Đại tướng ở quê. (Trong ảnh: Đứng bên phải là ông Võ Đại Hàm - người trông coi, giữa là tác giả bài viết).

Ông Nghiêm là một nhà nho có uy tín, dân làng hay mời đứng làm chủ tế mỗi khi có việc làng. Khi cuộc kháng chiến toàn quốc bùng nổ, ông bị Pháp bắt đưa vào giam ở lao Thừa Phủ, Huế. Cụ bị giặc Pháp tra tấn, hy sinh trong lao tù năm 1947. Năm 1979, con cháu mới đi tìm mộ và đưa về cải táng tại nghĩa trang huyện tại Mai Thủy, cách nhà khoảng 12 cây số. Còn mộ ông bà nội Đại tướng (cụ Võ Quang Nguyên và cụ Bùi Thị Gái) thì chôn cất tận đầu nguồn sông Kiến Giang, dưới chân núi An Mã , phải đi đò ngược sông cả ngày mới tới được. Ông bà Võ Quang Nghiêm sinh được 7 người con, Đại tướng Võ Nguyên Giáp là con thứ năm, người em kế tiếp là ông Võ Thuần Nho, nguyên Thứ trưởng Bộ Giáo dục.

Bà con làng An Xá kể rằng, mỗi lần Bác Giáp về thăm quê, Bác đều về Nghĩa trang Mai Thủy thắp hương mộ cha và mộ các liệt sĩ, rồi lên chùa An Xá dâng hương. Rồi Bác gặp gỡ trò chuyện cùng các cụ lão làng, thăm hỏi các cháu thiếu nhi, nói chuyện với cán bộ và nhân dân trong xã. Cũng bởi vậy nên các cụ, các anh cựu chiến binh, thầy giáo xã Lộc Thủy có rất nhiều thơ tặng Đại tướng. Họ làm thơ rồi in vi tính thành tập “Tình quê” gần cả 100 bài của hơn 70 tác giả gửi ra Hà Nội biếu Đại tướng. Trong đó có thơ của nhiều cụ  80-90 tuổi, thật cảm động! Năm 2000, Hội Văn học nghệ thuật tỉnh Quảng Bình cũng xuất bản một tập thơ mừng thọ Đại tướng 90 tuổi có tựa đề “Cánh chim bằng”. Đó là tấm lòng người quê hương dành cho Đại tướng - người học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh - Người anh Cả của Quân đội nhân dân Việt Nam.   

Tôi trộm nghĩ, giá mà những tập thơ đó, hay những di vật liên quan đến tuổi thơ của Đại tướng, những bức ảnh, những cuốn sách của Đại tướng và những cuốn sách viết về Đại tướng của rất nhiều tác giả trong và ngoài nước,... được ngành Văn hóa tỉnh, huyện sưu tầm, sao chép, phục chế lại để lưu niệm tại ngôi nhà đã sinh ra Đại tướng ở An Xá này, thì quý biết nhường nào! Để CBCS, đồng bào trong Nam ngoài Bắc đến đây không những thăm ngôi nhà mà còn được xem những hiện vật về cuộc đời và sự nghiệp vĩ đại của Đại tướng. Làm được như vậy, ngôi nhà sẽ trở thành Nhà lưu niệm Đại tướng Võ Nguyên Giáp, trở thành một “bảo tàng” về Đại tướng ở quê hương,  một địa chỉ hành hương của các thế hệ con cháu Việt Nam hôm nay và mai sau.

Ngô Minh