Vị quan trung liệt xứ Quảng

Thứ bảy, 03/10/2020 16:59

Dòng họ Nguyễn Hữu ở thôn Ái Mỹ, xã Đại An, H.Đại Lộc, Quảng Nam vẫn còn lưu giữ một số sắc phong của vua Tự Đức đối với người con ưu tú của tộc mình, đó là cử nhân Nguyễn Hữu Quân (tức Duân). Chính những sắc phong của vua Tự Đức là chứng cứ quan trọng để UBND tỉnh Quảng Nam ban hành Quyết định xếp hạng mộ Nhiếp biện Phủ vụ Nguyễn Hữu Quân là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh.

Bia tóm tắt công trạng ông Nguyễn Hữu Quân.

Nguyễn Hữu Quân, tự Trúc Hiện, sinh năm Bính Thân 1836 tại thôn Trúc An, thường gọi Phước Yên, tổng Phú Mỹ, H.Duy Xuyên, phủ Điện Bàn (Quảng Nam), nay là thôn Phước Yên, xã Đại An, H.Đại Lộc. Thân sinh của ông là Nguyễn Hữu Phước, một nhà nho nghèo cũng lều chõng thi thố nhưng công không thành, danh không toại bèn ở nhà dạy chữ cho học trò và con. Có ít vốn liếng chữ nghĩa từ kiến thức của cha, Nguyễn Hữu Quân đỗ cử nhân khoa Đinh Mão tại Trường Thừa Thiên năm Tự Đức thứ 20 (1867). Sau khi đỗ đạt, Nguyễn Hữu Quân được Bộ lại triều đình đề tấu và ngày 4-6-1868, vua Tự Đức ban hành Tờ sắc dụ phê chuẩn ông vào ngạch Huấn đạo rồi bổ đi làm quan Giáo thụ phủ Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình.

Trong lúc ông đang làm quan ở đây thì một hung tin thân phụ của ông qua đời. Nguyễn Hữu Quân đành xin phép triều đình để được về quê nhà chịu tang cho cha, sau khi trở lại phủ Quảng Trạch không được bao lâu thì ông được đổi làm Giáo thụ phủ Nam Sách, tỉnh Hải Dương, giữ chức Nhiếp biện phủ vụ phủ Nam Sách (tức quyền tri phủ). Cũng theo sách Đại Nam liệt truyện do NXB Thuận Hóa in năm 1997 cho biết vào thời điểm Nguyễn Hữu Quân giữ chức quyền tri phủ Nam Sách, Hải Dương cũng là lúc bọn giặc phương Bắc luôn rình rập, quấy phá nước non, bờ cõi. Đó là giặc Tàu Ô thường xuyên lăm le, tiến vào bằng đường biển để đánh chiếm một số tỉnh của nước ta. Đêm ngày 26 tháng giêng năm 1872, 90 chiến thuyền và hơn 1.300 quân Tàu Ô bất ngờ ập đến đánh chiếm phủ thành Nam Sách. Dù biết quân giặc đông và mạnh gấp nhiều lần, song Nguyễn Hữu Quân tuy là một quan văn nhưng đã cùng với Phó lãnh binh Hoàng Văn Chữ chỉ huy binh lính đánh trả quyết liệt và cuối cùng Nguyễn Hữu Quân bị giặc bắt sống, thành Nam Sách thất thủ. Lúc bị giặc bắt, Nguyễn Hữu Quân tỏ rõ khí phách của của vị quan yêu nước triều Nguyễn chiến đấu bảo vệ giang sơn. Ông mắng nhiếc, chửi rủa xối xả bọn giặc xâm lăng và rồi chúng đã hành quyết tàn bạo Nguyễn Hữu Quân.

Ở quê nhà hay tin chồng vừa hy sinh trong trận chiến đấu bảo vệ phủ thành Nam Sách, bà Phan Thị Tú, vợ ông đau đớn tột cùng và tuy là liễu yếu, thân gái đơn côi, phương tiện đi lại vô cùng khó khăn nhưng bà Tú vẫn quyết một mình khăn gói để ngược Bắc tìm thi hài của chồng. Đầu tháng 4 năm ấy, bà Tú ra tới phủ Nam Sách, Hải Dương và được các quan của địa phương tận tình giúp đỡ, nhất là cai tổng thuộc huyện Thanh Lâm, phủ Nam Sách Đặng Văn Lương. Cai tổng Đặng Văn Lương viết gửi cho bà Tú tờ trình ghi ngày 9-4 năm Tự Đức thứ 25 (1872) có đoạn: "Ngày 26 tháng giêng năm nay, phủ này bị giặc bể vào công phá, cướp phủ thành. Tôn ông là quan tri phủ chống nhau với giặc bị giặc giết chết, di hài nằm tại trong phủ. Nay tôi nghĩ là người vì con, dân mà hết lòng, vì nhiệm vụ mà xông pha, bị như vậy rất là thương xót cho nên đến nửa đêm ngày 26 tôi đem anh em tuần phiên lần vào phủ tìm kiếm thì thấy thi hài của Người bèn đem về địa phận xã tôi. Nhưng ngặt nỗi vì lúc đó khó mua, kiếm được quan quách sơn son nên phải dùng tạm mấy miếng ván xấu để mai táng...".

Quan cai tổng Đặng Văn Lương còn nói với bà Tú là lúc mới phát hiện thi hài Nguyễn Hữu Quân ông vẫn không biết giặc giết bằng cách nào bởi thân thể của ông vẫn còn lành lặn chứ không hề có thương tích, song cho đến lúc khâm liệm thì mới phát hiện lưỡi của Nguyễn Hữu Quân bị cắt. Theo sự suy đoán của quan cai tổng Đặng Văn Lương thì chắc có lẽ khi bị bắt Nguyễn Hữu Quân lớn tiếng mắng nhiếc thậm tệ lũ giặc Tàu Ô nên chúng tức giận, cắt lưỡi.

Mặc dù được quan cai tổng Đặng Văn Lương khuyên nhủ cứ để mộ phần Nguyễn Hữu Quân tại Nam Sách, Hải Dương vài ba năm cho dân chúng thăm viếng, khói hương để tỏ lòng tri ân vị quan một lòng trung liệt với mảnh đất này nhưng bà Tú nhất quyết đưa hài cốt chồng về an nghỉ tại quê cha, đất tổ. Bà chuyển hài cốt ông bằng đường thủy vào cửa Thuận An. Tại cung đình Huế, các quan Bộ binh, Bộ lễ cùng bà đưa linh cữu của ông vào trước Trung Nghĩa Từ để thắp hương và lập thần vị thờ ông tại đây. Sau khi làm các thủ tục ghi công tại Huế, bà Tú tiếp tục vượt đèo Hải Vân đưa hài cốt chồng về quê chôn cất.

Để tưởng thưởng công lao cho Nguyễn Hữu Quân, ngày 25-7-1872, vua Tự Đức ban Tờ chế, có đoạn: "Cái khí tiết của người chí sĩ lúc lâm nguy dù chết cũng chẳng đổi dời. Sự biểu dương, khen ngợi của triều đình là còn để khuyến khích cho tương lai mãi mãi. Ngày lành, hợp ý, ngỏ lòng thương xót công lao. Ôi! Nhà ngươi là chức Giáo thụ lại Nhiếp biện công vụ của phủ Nam Sách là Nguyễn Hữu Quân đã quá cố. Ngươi sớm dự vào hàng nho khoa, được ra làm việc nơi quận, huyện, biết đem chính sự thi hành. Bỗng bị giặc quấy mạn đông, một mình phấn đấu chí diệt thù, song thành cô đơn, khó chống giữ nên bỏ nhẹ tấm thân vì nước...".

Ông cũng được vua Tự Đức truy tặng chức Giáo thụ và gia tặng "Phụng thành Đại phu Hàn lâm viện Thị giảng". Đầu năm 1950, mộ của ông được dòng họ cải táng tại làng Phú Thuận, xã Đại Thắng đến ngày 4-5-2003 được quy tập về nghĩa trang thôn Ái Mỹ, xã Đại An, cho đến bây giờ. Ngày 1-5-2017, UBND xã Đại An, dòng tộc Nguyễn Hữu cùng đông đảo nhân dân trong xã tổ chức đón nhận Bằng xếp hạng di tích mộ của ông.

THÁI MỸ