Lễ hội thực sự của người dân, về cộng đồng các dân tộc Tây Bắc

Tại Nghĩa Lộ, chương trình nghệ thuật với chủ đề "Xòe Thái - Tinh hoa miền di sản" có sự tham gia của trên 3.000 diễn viên, nghệ nhân, nhân dân, trong đó màn đại xòe quy mô 2.022 người. Theo ban tổ chức, chương trình gồm 3 chương: Thiên di - dựng bản, lập Mường; Miền di sản và Tinh hoa nghệ thuật Xòe với nhiều hoạt cảnh, câu chuyện lịch sử tái hiện nét văn hóa độc đáo của người Thái Mường Lò, cái nôi Xòe Thái.

Trong khuôn khổ Lễ đón nhận và Lễ hội, rất nhiều hoạt động hứa hẹn ấn tượng, hấp dẫn. Đó là, hoạt động biểu diễn đường phố từ 17 giờ đến 19 giờ 30 ngày 24-9 trên các tuyến đường của thị xã Nghĩa Lộ và khu vực sân khấu Lễ hội với quy mô trên 500 nghệ nhân, nhân dân tham gia. Ngoài hoạt động biểu diễn, giới thiệu hình ảnh trang phục và những làn điệu dân ca, dân vũ truyền thống của dân tộc Thái và một số dân tộc ở các địa phương, còn có các hoạt động trưng bày và trình diễn văn hóa các dân tộc; Hội chợ sản phẩm OCOP đặc sản các vùng, miền và văn hóa ẩm thực năm 2022 với sự tham gia của 8 tỉnh Tây Bắc mở rộng và TPHCM; Triển lãm Ảnh Di sản nghệ thuật Xòe Thái và Ảnh đẹp du lịch 8 tỉnh Tây Bắc mở rộng.

Cùng với thị xã Nghĩa Lộ và huyện Mù Cang Chải, các địa phương trong tỉnh Yên Bái cũng đồng loạt tổ chức nhiều hoạt động văn hóa, du lịch mang đậm bản sắc, tạo sức lan tỏa và thu hút đông đảo du khách đến với Yên Bái trước, trong và sau thời gian Lễ hội kéo dài đến hết năm 2022.

Xòe Thái là di sản của tính cộng đồng, người với người

Múa xòe là sinh hoạt văn hóa đặc sắc, phổ biến trong cộng đồng người Thái Tây Bắc. Từ xa xưa, người Thái Mường Lò (Yên Bái), đã có câu hát "Không xòe không vui/Không xòe cây ngô không ra bắp/Không xòe cây lúa không trổ bông/Không xòe trai gái không thành đôi". Vì thế chẳng cuộc vui, ngày hội nào của người Thái vắng bóng những điệu xòe, dù là ngày vui nhỏ của mỗi gia đình hay những ngày lễ lớn của bản làng.

Theo Nghệ nhân Ưu tú Lò Văn Biến, múa xòe thể hiện sự đoàn kết thân thiện gắn bó với cộng đồng rất cao, không phân biệt già, trẻ, trai gái, nghề nghiệp, địa vị xã hội... Xòe là biểu tượng văn hóa Thái góp phần gắn kết con người với con người, con người với trời đất một cách sinh động, lãng mạn nhưng cũng đậm tính xã hội. Vì thế mọi người Thái đều biết múa xòe và yêu thích nghệ thuật xòe của dân tộc mình.

Cũng theo nghệ nhân Lò Văn Biến, người Thái đúc kết có 36 động tác xòe. Đến ngày nay, do nhiều yếu tố ngoại lai, nhà nghiên cứu cho rằng tùy theo từng vùng miền, xòe trở thành điệu múa trong hoạt động cộng đồng phổ biến và được nhân rộng. Những điệu xòe này đều bắt nguồn từ 6 điệu xòe cổ. Trong đó điệu xòe cơ bản nhất là "Khắm khăn mơi lẩu" biểu đạt văn hóa ứng xử, giao tiếp của người Thái.

Tại Mường Lò, tỉnh Yên Bái, hiện nay 6 điệu xòe cổ vẫn được lưu giữ, bảo tồn là: "Khắm khăn mơi lẩu" (Nâng khăn mời rượu) thể hiện tình cảm quý mến khách mỗi khi có khách đến nhà chơi; "Phá xí" (Bổ bốn) thể hiện tình đoàn kết, keo sơn; "Nhôm khăn" (Tung khăn) ca ngợi thành quả lao động sáng tạo của người dân; "Đổn hôn" (Tiến lùi) ẩn chứa quan niệm sâu xa là sự tiến, lùi theo quy luật cuộc sống, làm chủ được bản thân để có được thành quả như mong muốn; "Khắm khen" có nghĩa là nắm tay cùng xòe biểu hiện sự gắn kết cộng đồng, mỗi khi có niềm vui thì cùng nhau nhảy múa và khi gặp khó khăn hoạn nạn cũng vẫn nắm chặt tay nhau để vượt qua; "Ỏm lọm tốp mư" (Vòng tròn vỗ tay) thể hiện khát vọng chung tay xây dựng bản làng ngày càng giàu mạnh, chung tay chinh phục thiên nhiên và chống lại kẻ thù.

Một số nhà nghiên cứu phân loại múa xòe theo ba hình thức chính là xòe tín ngưỡng, xòe giải trí và xòe biểu diễn. Cũng có người chia xòe thành xòe nghi lễ, xòe vòng và xòe biểu diễn. Trong đó, xòe nghi lễ thường diễn ra trong các lễ hội bản, mường (xên bản, xên mường…) gắn với những nghi thức cúng lễ do các thầy cúng (thầy Tào, thầy Mo, thầy Phựt, thầy Then) thực hiện, thể hiện sự biết ơn sâu sắc đối với trời, đất, các vị thần linh - những người đã tạo ra bản, mường, phù hộ cho dân bản được ấm no, hạnh phúc, mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi, không có bệnh dịch, mọi sự may mắn, an lành...

Xòe giải trí diễn ra trong các sinh hoạt vui chơi, thư giãn của cộng đồng, là một hình thức sinh hoạt văn nghệ, góp phần đáp ứng nhu cầu văn hóa tinh thần của người dân. Phổ biến nhất là các điệu xòe vòng với sự tham gia của số lượng người không giới hạn. Những cuộc xòe như vậy thường được tổ chức trong phần kết thúc các cuộc vui, sự kiện, lễ hội hay các hình thức sinh hoạt thường nhật như ngày lễ, sinh nhật, tân gia, cưới xin...

Xòe biểu diễn về cơ bản cũng là để đáp ứng nhu cầu thưởng thức văn hóa, văn nghệ của người dân, nhưng có tính "chuyên môn hóa", tính trình diễn sân khấu nhiều hơn xòe giải trí. Xòe biểu diễn do một nhóm nhỏ biểu diễn, kết hợp với các đạo cụ và tên điệu múa xòe cũng được gọi theo tên đạo cụ đó như: Xòe khăn, xòe nón, xòe quạt, xòe sạp, xòe nhạc, xòe gậy, xòe chai...

Bà Lê Thị Thanh Bình- Giám đốc Sở VH-TT và DL tỉnh Yên Bái khẳng định, nhận thức về tầm quan trọng và ý nghĩa của Xòe Thái trong cộng đồng người Thái Yên Bái nói riêng và người Thái toàn Tây Bắc nói chung, nhiều năm nay, tỉnh Yên Bái luôn chú trọng giữ gìn, bảo vệ và phát huy nghệ thuật Xòe Thái. Tuy nhiên, di sản này vẫn đang đứng trước một số khó khăn, thách thức. Vì vậy, ngay sau khi Chính phủ ban hành Chương trình hành động quốc gia về bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại "Nghệ thuật Xòe Thái", tỉnh Yên Bái cam kết đồng hành cùng các địa phương có di sản thực hiện tốt nội dung chương trình hành động; đồng thời xây dựng kế hoạch chi tiết, cụ thể hóa những nội dung của chương trình để di sản tiếp tục đóng góp tích cực vào đời sống văn hóa, xã hội của đất nước và sự đa dạng văn hóa của nhân loại.

Thời gian tới, Yên Bái tiếp tục đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền, giáo dục nhằm nâng cao nhận thức của toàn xã hội, đặc biệt là thế hệ trẻ đối với việc bảo vệ, phát huy giá trị của nghệ thuật Xòe Thái. Địa phương sẽ tạo điều kiện cho việc thực hành, sáng tạo, truyền dạy nghệ thuật Xòe Thái và đưa Xòe Thái vào trường học…

Cùng với đó, Yên Bái có chính sách hỗ trợ cộng đồng phục hồi và lưu truyền những điệu Xòe cổ, tập quán xã hội, tín ngưỡng, lễ hội có liên quan đến nghệ thuật xòe Thái; tiếp tục thành lập và duy trì các đội văn nghệ sinh hoạt Xòe Thái; mở rộng các hình thức, môi trường sinh hoạt mới phù hợp với mục tiêu bảo vệ và phát huy giá trị nghệ thuật Xòe Thái trong đời sống đương đại.

Y.B