Đầu tư xuất khẩu hạt nhân kéo theo nhiều rủi ro và trách nhiệm đáng kể đối với Nhật Bản.

Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi (phải) gặp Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe bên lề Hội nghị Thượng đỉnh An ninh Hạt nhân 2016 tại Washington.    Ảnh: Diplomat

Mặc dù trở lại nắm quyền vào năm 2012 khi người dân cả nước đang phản đối hạt nhân sau vụ động đất và rò rỉ phóng xạ ở Fukushima, Thủ tướng Shinzo Abe đã thúc đẩy năng lượng hạt nhân như là một trụ cột của chương trình nghị sự kinh tế trong và ngoài nước. Sau khi tái đắc cử vào hồi tháng 10, ông Abe tiếp tục các chính sách thúc đẩy công nghệ hạt nhân ở nước ngoài như là một phương tiện để giải quyết thâm hụt thương mại quốc gia. Tuy nhiên, việc xuất khẩu hạt nhân của Tokyo vấp phải một số rủi ro về chính trị, tài chính và chiến lược.

"Con át chủ bài"

Xuất khẩu hạt nhân đóng góp đáng kể vào việc theo đuổi các mục tiêu kinh tế và chính trị ở nước ngoài của Nhật trong việc tăng cường các mối quan hệ song phương quan trọng và mở ra các cơ hội đầu tư tại các nền kinh tế mới nổi.

Tuy nhiên, một số thỏa thuận hạt nhân cho thấy rủi ro liên quan đến Tokyo trong các cuộc tranh cãi về phổ biến vũ khí hạt nhân quốc tế hoặc các thảm họa môi trường tiềm ẩn trong tương lai, trong khi những lợi ích tài chính lâu dài của việc đầu tư vào điện hạt nhân cũng không rõ ràng. Tokyo bị chỉ trích vì đã lùi bước trước các nguyên tắc chống hạt nhân trong quá khứ. Tuy nhiên, các dấu hiệu đều chỉ ra, Nhật sẽ kiên trì với xuất khẩu hạt nhân bất chấp vô số những rủi ro về danh tiếng quốc tế và an ninh toàn cầu nói chung.

Các thỏa thuận hạt nhân dân sự gần đây giữa Nhật với Ấn Độ và Thổ Nhĩ Kỳ đã giúp Tokyo thu được lợi ích kinh tế và tăng cường các mối quan hệ song phương quan trọng. Tokyo đã ký thỏa thuận xuất khẩu hạt nhân trị giá 22 tỷ USD lần đầu tiên với Ankara vào năm 2013 để xây dựng khu lò phản ứng hạt nhân thứ hai tại Sinop nằm trên bờ biển Đen. Thổ Nhĩ Kỳ muốn kiếm chuyên gia hạt nhân của Nhật với mong muốn phát triển một nền tảng năng lượng bản địa. Đổi lại, thỏa thuận thúc đẩy triển vọng đầu tư của Nhật Bản ở Thổ Nhĩ Kỳ và đóng góp vào nhận thức toàn cầu về công nghệ hạt nhân của Nhật Bản.

Gần đây hơn, thỏa thuận hạt nhân dân sự giữa Nhật và Ấn Độ đã giúp tăng cường sự chia sẻ "các mối quan tâm chính trị, kinh tế, và chiến lược" giữa hai bên, đặc biệt là những nỗ lực rộng lớn hơn nhằm chống lại ảnh hưởng kinh tế xã hội của Trung Quốc trong khu vực. Trên thực tế, ngoài việc hỗ trợ lợi ích chung này, thỏa thuận đã mở ra cơ hội đầu tư cho các doanh nghiệp Nhật Bản vào nền kinh tế đang phát triển Ấn Độ.

Nhiều rủi ro

Tuy nhiên, cả hai thỏa thuận đều gây ra những rủi ro đáng kể cho Tokyo.

Nhiều trận động đất lớn ở Thổ Nhĩ Kỳ đã xảy ra gần sân bay Sinop, và các đánh giá về an toàn địa chấn do các Cty nghiên cứu của chính phủ Nhật đưa ra kết quả không mấy khả quan. Nghị viện Châu Âu đã kêu gọi Thổ Nhĩ Kỳ từ bỏ việc xây dựng một lò phản ứng khác tại Akkuyu do nguy cơ môi trường nghiêm trọng và có thể gây ra nguy cơ tương tự như ở Sinop. Nếu thảm họa xảy ra sẽ làm mất uy tín về công nghệ hạt nhân của Nhật.

Trong khi đó, với tư cách là nước không tham gia Hiệp ước Không phổ biến hạt nhân, bản chất không rõ ràng của các cam kết của chính phủ Ấn Độ rằng, công nghệ của Nhật sẽ không được sử dụng để sản xuất vũ khí hạt nhân là đáng lo ngại. Các thỏa thuận hạt nhân tiềm năng với Saudi Arabia có khả năng sẽ được sử dụng vì mục đích khác. Mặc dù sáng kiến Tầm nhìn Nhật Bản-Saudi 2030 là dấu hiệu cho thấy ý định chuyển đổi kinh tế và năng lượng, sự cạnh tranh giữa Saudi Arabia với Iran và khát vọng hạt nhân đầy tham vọng của Riyadh chứng minh thỏa thuận hạt nhân với Tokyo là vô cùng nguy hiểm.

Thỏa thuận hạt nhân giữa Nhật và Saudi Arabia có thể được hiểu là mang mục đích kép, đó là nỗ lực của cộng đồng quốc tế nhằm hạn chế các tham vọng hạt nhân của Iran, và cũng có thể làm phức tạp những nỗ lực của Tokyo nhằm làm sống lại mối quan hệ kinh tế với Tehran và đa dạng hóa danh mục đầu tư năng lượng. Lợi ích kinh tế lâu dài của xuất khẩu hạt nhân cũng không rõ ràng. Các Cty Nhật phải đối mặt với sự cạnh tranh đáng kể từ các đối thủ quốc tế như Trung Quốc, Nga, Pháp và Hàn Quốc. Trong khi các liên doanh với các đối thủ không phải là hiếm, một số Cty lo sợ, hợp tác sâu rộng sẽ ảnh hưởng đến lợi thế cạnh tranh của họ và làm giảm triển vọng trong tương lai.

Nếu các thỏa thuận hiện tại bị hủy bỏ, những khoản tiền lớn mà các Cty này đã bỏ ra sẽ gây ra những tổn thất lớn về tài chính. Nhiều Cty nhận thấy, sự cân bằng giữa rủi ro tài chính và lợi nhuận của các dự án điện hạt nhân ở nước ngoài sẽ ngày càng trở nên cạn kiệt.

Từ bất kỳ quan điểm nào, đều thấy những rủi ro rõ ràng và đáng kể trong chiến lược xuất khẩu hạt nhân của chính phủ Thủ tướng Abe. Tuy nhiên, mặc dù triển vọng trong tương lai vẫn còn chưa rõ ràng, nhưng những lợi ích về chính sách kinh tế và đối ngoại của công nghệ hạt nhân và nhu cầu về năng lượng hạt nhân trên thế giới ngày càng tăng sẽ khiến Tokyo tiếp tục kiên trì với chiến lược này trong tương lai gần.

AN BÌNH