Quả trám là đặc sản của các huyện vùng núi, trung du ở Nghệ An, không chỉ sử dụng để làm nhiều món ăn ngon như kho thịt cá, xôi trám, gỏi trám, trám muối, trám dầm tương…, nó còn có nhiều công dụng tuyệt vời cho sức khỏe. Chính vì thế mà từ lâu loại quả này luôn được giá…

Huyện Thanh Chương được xem là “thủ phủ” trồng trám của tỉnh Nghệ An. Toàn huyện hiện có khoảng 1.000 cây trám cổ thụ và 5.000 cây ghép, sản lượng hàng năm ước đạt 350-400 tấn. Trám được trồng nhiều ở các xã Hạnh Lâm, Cát Văn, Thanh Nho, Thanh Đức... Giống trám bản địa quả to, cùi dày, thơm, bùi được người tiêu dùng ưa chuộng, mang lại nguồn thu nhập đáng kể cho các hộ trồng. Ngoài bán quả tươi ra thị trường, trám đen Thanh Chương được các cơ sở chế biến thu mua để sản xuất trám muối đóng hộp, qua đó nâng cao giá trị kinh tế của loài quả được xem là "vàng đen" này.

Hạnh Lâm là một trong những địa phương trồng trám nhiều nhất huyện Thanh Chương, với hơn 1.000 cây trám trong độ tuổi cho thu hoạch. Hàng năm, nhiều thương lái tìm về đây để đặt hàng loại quả này từ khi cây mới ra hoa. Ông Nguyễn Thành Luân - Chủ tịch Hội nông dân xã Hạnh Lâm cho hay, trám chủ yếu được trồng rải rác trong vườn nhà dân, trong đó có 4 hộ trồng nhiều với trên dưới 200 cây/hộ, còn lại thì từ 5 -10 cây/hộ. Với chi phí chăm sóc thấp, ít sâu bệnh nên so với nhiều loại cây ăn quả khác, cây trám có giá trị kinh tế cao hơn. Trung bình hằng năm, mỗi cây trám cho thu hoạch khoảng 10 triệu đồng, có cây hơn 20 triệu đồng.

Năm nay, đúng vào thời điểm trám ra hoa thì gặp mưa lớn nên tỷ lệ đậu quả không cao. Bên cạnh đó, khi trám đậu quả lại gặp gió lốc nên bị rụng nhiều. Ngoài ra, một diện tích khá lớn cây trám có tuổi đời cao, năng suất giảm. Còn diện tích trám ghép, trám lai cây cho quả ít, quả kém chất lượng. Vì thế, năm nay, năng suất trám giảm sâu, chỉ bằng gần 1/2 vụ năm ngoái. Do nguồn trám khan hiếm nên giá tăng năm nay cao so với mọi năm. Hiện, giá trám tươi dao động ở mức 120-130 nghìn đồng/kg, trám loại 1 lên tới 150 nghìn đồng/kg.

Theo ông Luân, mặc dù rơi vào tình trạng mất mùa nhưng người thiệt hại nhiều hơn lại là các thương lái do phần lớn các hộ dân đã "bán quạ"(một cách mua bán ước lượng, không cân đo đong đếm) từ khi trám mới ra hoa.

Mùa trám năm nay, anh Nguyễn Văn Hùng (một thương lái ở xã Thanh Lĩnh, huyện Thanh Chương) gom 400 triệu đồng để kinh doanh trám đen. Ngay từ tháng 3, khi trám ra hoa, anh Hùng đã rong ruổi lên các xã Cát Văn, Hạnh Lâm… để cọc tiền mua trám. Anh Hùng cho biết, sở dĩ phải đặt trước là để đảm bảo nguồn cung cho khách hàng, đặc biệt là khách hàng ngoại tỉnh; đồng thời cũng để tránh tình trạng tranh nhau thu mua trám và giá trám sẽ bị đẩy lên cao. Bởi vì đặt mua trám từ khi cây mới ra hoa nên người thu mua như “đánh cược” số phận, may mắn trám được mùa, sản lượng cao thì được giá; ngược lại trám mất mùa thì thương lái phải bù lỗ. Như năm nay, trám mất mùa, năng suất chỉ bằng 20% so với các năm trước. Đầu mùa anh Hùng bỏ ra 400 triệu đồng đặt mua trám nhưng nếu may mắn lắm cũng chỉ thu về được khoảng 150 triệu đồng, mất đứt hơn 200 triệu đồng.

Anh Hùng chia sẻ thêm, mua trám theo cây chủ yếu dựa trên kinh nghiệm, theo cảm quan để định giá tiền. Chẳng hạn, mình đánh giá cây này đang trong kỳ sung sức, cây khoẻ, sai hoa thì sẽ cho năng suất cao. Thấy cây sai quả thì đặt mua với giá cao và ngược lại. “Sau khi thống nhất giá cả, thương lái phải thanh toán 2/3 hoặc một nửa cho hộ trồng, phần còn lại thanh toán khi thu hoạch”- anh Hùng cho hay.

Đau hơn anh Hùng, anh Lưu Công Long (trú huyện Thanh Chương) năm nay đầu tư gần 1 tỷ đồng mua quả của 135 cây trám, rải rác trên nhiều xã. "Với 135 cây trám đặt cọc trước, tôi ước tính sản lượng khoảng 20 tấn quả nhưng thực tế chỉ thu hoạch được khoảng hơn 2 tấn. Đầu tư gần 1 tỷ đồng, tôi không biết có thu hồi được 150 triệu đồng không vì còn bỏ chi phí thuê người hái, nhặt trám nữa"- anh Long buồn rầu chia sẻ…

Chia sẻ khó khăn với các thương lái, nhiều hộ nông dân trồng trám đã giảm 2/3 phần thanh toán còn lại hoặc cam kết cho thương lái thu hoạch tiếp mùa sau để bù lỗ. Đây cũng là niềm an ủi phần nào cho các thương lái là khi trám mất mùa.

Dương Hóa