Chính phủ Ai Cập đã mất 10 năm cùng với nhân lực 1,5 triệu người để xây dựng kênh đào Suez từ thế kỷ XIX. Tuyến đường thủy nhân tạo dài 193km này là điểm nóng căng thẳng chính trị tiềm tàng kể từ khi nó bắt đầu hoạt động vào năm 1869. Giờ đây, tuyến vận tải quốc tế quan trọng này đang trở thành tâm điểm chú ý vì một lý do khác: siêu tàu hàng dài 400 m, đang trên hải trình từ Trung Quốc đến Châu Âu, đã nằm chắn ngang kênh trong nhiều ngày, gây ảnh hưởng nghiêm trọng ngành thương mại hàng hải thế giới. Từ vụ việc này, câu hỏi được đặt ra là vì sao kênh đào Suez lại có tầm quan trọng đến như vậy?

Vị trí của tàu Ever Given ở kênh đào Suez. Ảnh: CNES, via Airbus

Kênh đào Suez ở đâu, do ai xây dựng?

Kênh đào này nằm ở Ai Cập, nối thành phố Port Said trên Địa Trung Hải với Ấn Độ Dương qua thành phố Suez ở miền nam Ai Cập trên Biển Đỏ. Nó là tuyến đường kết nối trực tiếp giữa Châu Âu và Châu Á, giúp tàu thuyền không cần đi vòng quanh Châu Phi, cắt ngắn hải trình.

Việc thi công kênh đào dài nhất thế giới này bắt đầu ở Port Said vào đầu năm 1859 và kết thúc năm 1869, trong đó, quá trình nạo vét kéo dài 10 năm và cần khoảng 1,5 triệu lao động. Theo Cơ quan Quản lý Kênh đào Suez, giới chức chính quyền Ai Cập đã điều hành dự án này, trong đó, nhiều nhân công đã phải làm việc cực khổ nhưng lại chỉ nhận được đồng lương ít ỏi. Nhiều người chết vì bệnh tả và các bệnh khác. Khủng hoảng chính trị ở Ai Cập cùng với cuộc chiến chống lại các cường quốc Anh và Pháp đã làm chậm tiến độ xây dựng và chi phí cuối cùng cao gấp đôi so với dự kiến ban đầu là 50 triệu USD.

Hiện nước nào kiểm soát?

Đến năm năm 1875, Ai Cập mất mọi quyền kiểm soát kênh đào sau khi chính phủ rơi vào khủng hoảng nợ và buộc phải bán cổ phần trong Cty quản lý kênh đào cho Anh. Năm 1956, khi hợp đồng thuê 99 năm của Cty trên hết hạn, Tổng thống Ai Cập khi đó là Gamel abd al-Nasser đã quốc hữu hóa kênh đào. Sau đó, lực lượng Anh, Pháp, Israel xâm chiếm khu vực kênh đào, đóng cửa nó gần 1 năm. Dưới áp lực của Mỹ và Liên Xô, các nước này buộc phải rút lui.

Nước Anh kiểm soát kênh đào này trong cả Thế chiến I và II, nhưng họ rút đi vào năm 1956 sau nhiều năm đàm phán với Ai Cập, trao lại quyền hành hiệu quả cho chính phủ Ai Cập dười thời Tổng thống Gamal Abdel Nasser. Tuy nhiên, khủng hoảng nổ ra vào năm 1956 khi Tổng thống Ai Cập quốc hữu hóa kênh đào này. Ông đã thực hiện các bước đi mà Israel và đồng minh phương Tây coi là mối đe dọa an ninh. Kết cục là Israel, Anh và Pháp quyết định can thiệp quân sự. Cuộc khủng hoảng cũng khiến tuyến hàng hải này đóng cửa trong một thời gian ngắn và làm dấy lên mối lo ngại về một cuộc chiến lớn hơn nữa nếu Liên Xô và Mỹ nhảy vào. May mắn, mọi việc kết thúc vào đầu năm 1957 theo một thỏa thuận do LHQ giám sát. Đây được đánh giá là Kết cục được coi là một thắng lợi của Ai Cập, nhưng "di sản" để lại là hậu quả của Chiến tranh Lạnh.

Sự cố Ever Given gây chấn động thế nào?

Theo tờ NYTimes, Ai Cập đã đóng cửa kênh đào trong gần một thập kỷ sau chiến tranh Arab-Israel năm 1967, khi nơi đây chính là tiền tuyến giữa lực lượng quân sự hai nước. 14 tàu chở hàng, được biết đến với tên gọi "Hạm đội Vàng", bị mắc kẹt ở kênh đào cho đến khi nó được mở lại vào năm 1975, dưới thời Tổng thống Anwar el-Sadat. Một vài sự cố tàu mắc cạn cũng khiến kênh đào này đóng cửa vài lần sau đó.

Sự cố của Ever Given lần này thật sự nghiêm trọng. Tầm nhìn kém và gió lớn, khiến các container xếp chồng lên nhau của Ever Given hoạt động giống như những cánh buồm, và đã đẩy nó đi chệch hướng và mắc kẹt. Đội cứu hộ đã thử một số biện pháp như kéo bằng tàu lai, nạo vét bên dưới thân tàu và sử dụng máy xúc lật để đào ở bờ phía đông của kênh đào, nơi mũi tàu bị kẹt. Nhưng kích thước và trọng lượng hơn 200.000 tấn của con tàu đã khiến đội cứu hộ bất lực. Một số chuyên gia cứu hộ cho rằng, thiên nhiên có thể là "vị cứu tinh". Một đợt triều cường vào ngày 28-3 hoặc 29-3 có thể giúp con tàu trôi theo dòng nước.

Nhưng vấn đề đặt ra là sẽ như thế nào nếu Ever Given vẫn bị mắc kẹt? Tác động của vụ việc sẽ phụ thuộc vào việc kênh đào, nơi xử lý khoảng 10% lưu lượng thương mại hàng hải toàn cầu, phải đóng cửa trong bao lâu. Một số chủ tàu đã quyết định cắt giảm tổn thất và đổi hải trình khi cho tàu đi qua kênh quanh Mũi Hảo vọng của Châu Phi. Chủ sở hữu Ever Given phải đối mặt với hàng triệu USD tiền yêu cầu bồi thường bảo hiểm và chi phí dịch vụ cứu hộ khẩn cấp.

KHẢ ANH