Suối Lương có tổng chiều dài khoảng hơn 15 km, bắt nguồn từ đèo Hải Vân, chảy xuống khu vực trung tâm phường Hòa Hiệp Bắc rồi chảy ra biển. Trước đây, hằng năm, suối Lương cung cấp hàng triệu khối nước cho người dân ở hạ lưu, phục vụ nhu cầu sinh hoạt, sản xuất nông nghiệp, đảm bảo công tác phòng cháy chữa cháy rừng. Dòng suối Lương còn đóng một vai trò rất quan trọng trong việc điều tiết khí hậu của Tiểu khu 4A, rừng Nam Hải Vân, đảm bảo môi trường sống cho động vật, thực vật tự nhiên…

Ghi nhận thực tế tại suối Lương hiện nay, hai bên bờ suối bị sạt lở nghiêm trọng, trơ trọi những tảng đá to. Bề ngang của suối mở rộng gấp 3 – 4 lần so với trước đây. Khối lượng cát, đá phủ bằng mặt suối làm cho các điểm tích nước tự nhiên cũng mất đi, nước chỉ chảy len lỏi trong khe đá. Việc này kéo dài dẫn đến nguy cơ thiếu hụt nước phục vụ cho đời sống sinh hoạt của người dân, môi trường sinh thái trong khu vực cũng sẽ có sự chuyển biến xấu, đặc biệt phường Hòa Hiệp Bắc sẽ dần mất đi một tài nguyên mà thiên nhiên đã ban tặng.

Theo ông Nguyễn Minh Hoàng - Phó Chủ tịch UBND phường Hòa Hiệp Bắc, hiện trạng của suối Lương so với cách đây khoảng 30 năm đã thay đổi rất nhiều. Vào mùa mưa (từ khoảng tháng 10 - 12 hàng năm), lượng nước rất lớn, chảy xiết, có khả năng gây ra lũ quét nhưng vào mùa hè (đỉnh điểm từ tháng 4 - 9), lượng nước chảy trong suối rất ít, có những tháng khô hạn. “Trước đây, nhìn từ xa suối Lương như sợi chỉ trắng giữa màu xanh núi rừng. Còn bây giờ dòng suối cạn trơ đáy, chính quyền và người dân gắn bó với dòng suối hết sức xót xa”- ông Hoàng nói.

Ông Phạm Văn Tý (trú phường Hòa Hiệp Bắc), một trong những hộ dân được giao khoán đất rừng để trồg cây ăn quả sát bờ suối Lương chia sẻ, gia đình ông hàng chục năm gắn bó tại đây nên chứng kiến rõ sự thay đổi của dòng suối. Thiếu nước nên việc tưới tiêu gặp nhiều khó khăn. Ông Tý phải tự bỏ kinh phí làm đường ống dẫn nước từ khe cách đó gần 1km để tưới tiêu.

Ông Tý cũng kể, trước đây lòng suối Lương có rộng 5 mét, độ sâu khoảng 1 mét. Hai bờ suối cây cối xanh tốt, dưới suối có nhiều loại cá sinh sống. Bây giờ dòng suối thường xuyên khô cạn nên cảnh quan và sinh vật dưới suối cũng không còn. Sau trận mưa lớn gần đây lòng suối bị mở rộng, đất trồng bị sạt lở đổ hết xuống suối làm chặn dòng.

Không có nước cũng khiến các khu du lịch dọc suối cũng “méo mặt” vì mất cảnh quan thiên nhiên, gây khó khăn trong tưới tiêu và PCCC rừng. Để bổ sung lượng nước vào suối, chủ các khu du lịch phải chủ động đầu tư kinh phí dẫn nước từ các khe nước cách đó hàng cây số nhưng chẳng thấm thía.

Phó Chủ tịch UBND phường Hòa Hiệp Bắc Nguyễn Minh Hoàng cho hay, nhận thức được tầm quan trọng của việc bảo tồn, gìn giữ suối Lương, UBND phường đã thành lập Đoàn khảo sát hiện trạng lâm sinh tại khu vực suối Lương thuộc Tiểu Khu 16, rừng Nam Hải Vân. Theo khảo sát, thượng nguồn suối (giáp với tỉnh Thừa Thiên - Huế) đã bị một khối lượng đá lớn chặn dòng, chia cắt thành nhiều dòng suối nhỏ, nên số lượng nước chảy về nhánh suối Lương rất ít ỏi. Dọc hai bên bờ suối bị sạt lở nghiêm trọng, đất đá tràn xuống lòng suối, cây cối ngã đổ rất nhiều. Sau trận lũ lụt lịch sử tháng 10-2022, một khối lượng lớn đất, đá đã sạt lở, che lấp dòng chảy, làm mất các điểm tích nước tự nhiên trên mặt suối…

Ngoài ra, tại khu vực suối Lương chảy qua cầu số 1, đường dẫn phía Nam hầm Hải Vân. Việc xây dựng các trụ cầu cũng một phần nguyên nhân làm ảnh hưởng đến lòng suối và dòng chảy. Tại khu vực này hàng trăm khối đá lớn, nặng hàng tấn nằm ngổn ngang dưới gầm cầu. Trong đợt mưa lũ lịch sử tháng 10-2022, tại vị trí này do cao độ chưa đảm bảo nên nước cuốn theo hàng nghìn mét khối bùn đất, đá tảng từ trên đèo xuống tràn ngập lòng đường, chắn lối vào hầm. Sau đó đơn vị quản lý hầm là Công ty Cổ phần Đầu tư hạ tầng giao thông Đèo Cả đã phải tổ chức lực lượng ngày đêm giải phóng mặt đường xe cộ lưu thông. Mặt khác tại đường nội bộ dẫn lên Xí nghiệp Quản lý vận hành hầm đường bộ Hải Vân thoát nước làm bằng ống bê tông. Theo người dân việc này ngăn nước chảy vào mùa mưa dẫn đến nguy hiểm ở hạ lưu khi nước thoát không kịp dẫn đến đẩy áp lực nước xuống hạ lưu làm tăng nguy cơ sạt lở.

Để “giải cứu” suối Lương, UBND phường Hòa Hiệp Bắc đã báo cáo lên các cấp trên, đề xuất các phương án, giải pháp khắc phục nhưng đến nay chưa thể thực hiện được vì nhiều lý do. Để khôi phục lại dòng suối – món quà mà thiên nhiên ban tặng cho người dân cánh Bắc của thành phố cần sự quan tâm của lãnh đạo các cấp, sự chung tay vào cuộc của sở, ngành liên quan.

Mai Vinh