(Cadn.com.vn) - Trong thời gian làm việc với  ông Vĩnh Mẫn (Phan Thắng), cựu Trưởng Ban tuyên giáo D125, tức Đoàn tàu không số, cựu Trưởng ban Chiến khu Bình Trị Thiên để viết cuốn sách "Cổ tích tàu không số" vào tháng 9, 10 năm 2011, tôi rất bất ngờ và xúc động  khi đọc được tài liệu liên quan đến việc ở tù của cụ Võ Quang Nghiêm, thân sinh Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Đó là chuyện nhà văn Phùng Quán, hằng ngày tìm cách tiếp tế súp, cháo cho cụ Võ Quang Nghiêm trong  nhà lao Thừa Phủ năm 1947.

Khí tiết lẫm liệt

Tháng 5-1947, cụ võ Quang Nghiêm bị quân Pháp bắt tại làng An Xá, xã An Thủy, H. Lệ Thủy, Quảng Bình với mưu mô sử dụng cụ để tìm tung tích và làm lung lạc tinh thần của con trai là Đại tướng Võ Nguyên Giáp, vị tướng đang làm cho quân Pháp thất điên bát đảo trên chiến trường. Chúng bắt cụ đưa về nhà lao Đồng Hới rồi chuyển vào nhà lao Thừa Phủ  Huế. Trong lao tù, bọn mật thám đánh đập cụ rất dã man. Các câu hỏi của chúng quanh đi quẩn lại chỉ là: "Hiện nay tên Giáp có liên lạc với mày không? Nó đang ở đâu?". Cụ Võ Quang Nghiêm nén cơn giận, bình tĩnh trả lời chúng: "Con tôi tự đi làm cách mạng. Hiện nó đang ở đâu, các ông biết rõ hơn tôi...". Không moi được tin tức gì, chúng giận dữ trói giật cánh khuỷu cụ, dẫn đi trên đường  phố Huế để thị uy mọi người và tiếp tục lung lạc tinh thần cụ. Không thể khuất phục tinh thần bất khuất kiên trung của cụ, chúng đã đưa cụ nhốt vào "Ca-sô âm phủ", nơi giam hãm tù chính trị nguy hiểm. Mỗi ca-sô chỉ đủ chỗ cho một người nằm co, nằm thẳng chân không được. Biệt giam này vừa chật chội, hôi hám, tăm tối nên chỉ trong thời gian ngắn, cụ ốm nặng. Trước sự đấu tranh quyết liệt của các tù nhân, chúng buộc lòng phải chuyển cụ sang Bệnh viện Huế cứu chữa. Nhưng sau đó cụ mất tích, không ai biết xác của cụ Nghiêm chôn ở đâu.

Được biết, thời chung tỉnh Bình Trị Thiên, một chuyên ban điều tra tìm mộ cụ Võ Quang Nghiêm được thành lập do Đại tá Thái Bá Nhiệm, Chính ủy Bộ chỉ huy Quân sự tỉnh Bình Trị Thiên làm Trưởng ban (hiện ông Nhiệm ở Đồng Hới). Sau thời gian tìm hiểu, ban điều tra đã tiếp cận được với cụ Đồng ở xã Lộc Điền, H. Phú Lộc và cụ Thiều, cụ Xuân ở xã Thủy Trường, TP Huế, những người phụ trách công việc chôn cất tử thi trong Bệnh viện Huế trước đây. Những nhân chứng này cho biết: Một ngày giữa trưa tháng 6-1949, cụ Võ Quang Nghiêm đã trút hơi thở cuối cùng tại đây (có ý kiến cho rằng, cụ Võ Quang Nghiêm mất  tháng 9-1947, vì cuối năm 1948, anh Vũ Xuân Chiêu, lúc đó là Bí thư Thị ủy Thuận Hóa đã báo tin cho Đại tướng Võ Nguyên Giáp ở chiến khu Việt Bắc nhưng chưa rõ thông tin nào chính xác hơn). Bọn Pháp đưa cụ vào nhà xác nằm chung với những người chết không thân nhân. Biết cụ Võ Quang Nghiêm là thân nhân Đại tướng Võ Nguyên Giáp nên những người chôn cất đã nghĩ cách ghi nhớ đặc biệt khi tiến hành công việc, tất cả mong một ngày nào đó sẽ có dịp báo lại với gia đình người đã khuất. Những người trực tiếp khâm liệm cụ cho biết: Cụ Võ Quang Nghiêm có hàm răng đen (có thể khi còn sống cụ đã nhuộm răng?), tứ chi dài và to. Họ đã bí mật đặt cụ trong một quan tài gỗ, trong lúc nhiều tử thi khác thì chỉ chôn bằng chiếu hoặc vải xô. Địa điểm chôn cất cụ Võ Quang Nghiêm thuộc nghĩa địa xã Trường Thủy, TP Huế. Các cụ còn cho biết, mộ cụ Võ Quang Nghiêm đặt chếch về phía núi Kim Phụng, phía ngoài cùng, trong một dãy gồm 4 mộ.  Sau đó, Bộ chỉ huy Quân sự tỉnh Bình Trị Thiên đã tiến hành thành lập hội đồng khai quật và xác minh mộ cụ Võ Quang Nghiêm. Tập thể hội đồng và những người có mặt vô cùng xúc động và vui mừng khi tìm thấy hài cốt cụ Võ Quang Nghiêm ở ngôi mộ số 1 đúng như đặc điểm những lời nhân chứng kể lại. Hài cốt cụ đã được đưa về an táng tại quê nhà, Nghĩa trang liệt sĩ huyện ở xã Mai Thủy, Lệ Thủy, Quảng Bình...

Chân dung nhà thơ Phùng Quán thời trẻ.

Nhà thơ Phùng Quán đưa cơm cho cụ Võ Quang Nghiêm 

Chuyện bất ngờ và cảm động là, trong thời gian cụ Võ Quang Nghiêm bị giam trong ca-sô nhà lao Thừa Phủ, một số trinh sát thiếu niên của "Giải phóng quân Huế", trong đó có Phùng Quán cũng bị bắt vào đó. Ông Vĩnh Mẫn đưa cho tôi đọc tài liệu viết tay dày 17 trang vở học trò của ông Nguyễn Đình Dánh, nay đã 82 tuổi, người Huế, trung tá, cựu Trưởng ban tham mưu Trường sĩ quan Không quân, một người bạn của Phùng Quán và Vĩnh Mẫn, hiện đang sống ở Nha Trang, đã ghi lại ký ức những ngày chiến đấu đó. Trong cuốn sổ tay, ông Nguyễn Đình Dánh ghi lại những dòng  ký ức: "Đêm 26-3-1947, trong trận đánh vào đồn Hộ Thành trong Thành Nội (trường Nguyễn Huệ, Huế bây giờ-P.V), tôi bị bắt ở phía ngoài đồn. Trong người không có vũ khí nên 3 ngày sau được chúng thả. Vừa ra đến ngã tư An Giang đã thấy Quán đứng đó. Quán bảo: " Em chờ anh mấy ngày nay, em đến nắm  kết quả trận đánh thì biết anh bị bắt. Anh Hiền (Trần Chí Hiền, chỉ huy một cánh quân Việt Minh tại Huế năm 1946, sau này là Trưởng ban Đối ngoại Trung ương Đảng, đã mất) bảo anh ở lại trong thành cùng các anh chị  đã về trước, hoạt động hợp pháp... Chiều hôm sau, Quán dẫn tôi đi gặp Đ. (quân báo của Khu-P.V) ở xóm Đất Mới, tuần sau lại đến chợ Vĩ Dạ. Tôi gặp anh ta thật ngại. Tôi nói với Quán: "Xem ra anh này không phải người đáng tin. Quán ra báo cáo với các anh ở ngoài đó (chiến khu) đi...". 10 ngày sau tôi không gặp được Quán. Cuối tháng 4-1947, tôi  bị tên Thêm- Thanh tra mật thám Liên bang bắt, tống vào lao Thừa Phủ. Lạ thay, Phùng Quán đã vào đó trước tôi. Sau này mới biết chính tên Đ. đã theo giặc. Có lẽ vì vậy nên hai đứa chúng tôi mới lần lượt vào tù. Cơm tù  ngày chỉ hai vắt cơm nắm nhão nhoẹt ăn với muối. Thầu cơm tù là một mụ "Đầm" vợ tên chúa ngục người Pháp. Quán còn nhỏ (mới 15 tuổi ) nên trong 3 tháng ở tù, xin được ra nhà bếp làm công việc giúp đưa cơm vào cho người tù. Tên Thông, người bên Xứ đạo Phú Cam, chỉ huy bọn lính canh đồng ý. Từ đó, mỗi lần từ bếp vào các gian tù, Quán lấy cơm cháy (nhà bếp bỏ đi), chịu nóng, chịu bỏng quấn quanh bụng, quanh bắp vế, rồi nắm lại từng phần khi đưa cơm vào xà lim, vào ca-sô, cho thêm anh em tù đang bị giam, rất đói. Tôi cũng được Phùng Quán "cho" cơm cháy nhiều lần. Tháng 6- 1947, trong lao anh em đồn nhau cụ Võ Quang Nghiêm, thân phụ ông Võ Nguyên Giáp bị bắt ở Quảng Bình đưa vào lao Thừa Phủ giam vào ca-sô và Quán dò biết được ca-sô cụ nằm. Biết cụ đã già, đưa cơm cháy vào chắc cụ  nhai không được, Quán thường làm công việc nhận súp, cháo của những người đi thăm nuôi tù đưa vào cho người thân. Mỗi buổi sáng, trước cổng nhà lao, dù trời mưa hay nắng, trong số những người đi thăm nuôi tù, thường thấy một nữ sinh xinh xắn đến gửi quà cho người thân và đồng đội. Đó là nữ chiến sĩ giải phóng quân Việt Minh đang hoạt động ở nội thành Huế tên là Nguyễn Phước Ngọc Toản, chuyên đưa cháo, cơm cho các chiến sĩ Việt Minh bị tù. Từ cô chiến sĩ này, Phùng Quán đã nhiều lần nhận cháo súp, lén khi đưa cơm, để đưa vào ca-sô tiếp tế cho cụ Võ Quang Nghiêm. Mỗi lần tiếp tế cháo  cho cụ Võ  xong, đến chỗ giam của tôi để đưa cơm, Quán lại thì thào thông báo...,".

Ông Vĩnh Mẫn khẳng định với tôi đây là sự thật, vì khi được tha tù, Phùng Quán đã kể chuyện này cho anh em nghe nhiều lần ở chiến khu Hòa Mỹ...

Ngô Minh