(Cadn.com.vn) - 1. Thật may mắn và hạnh phúc là Hoàng Phủ Ngọc Tường đã vượt qua được cơn bạo bệnh hiểm nghèo để được tiếp tục đến với độc giả cả nước trong suốt 15 năm nay.  Khi bên chiếu rượu cùng anh, hay khi đọc bút ký, nhàn đàm, thơ của Hoàng Phủ, tôi tự biết rằng, trong vốn liếng để bước trên con đường văn chương thăm thẳm của mình, có một phần “học lỏm” được từ Hoàng Phủ. Văn chương Hoàng Phủ Ngọc Tường là mạch vỉa than đá cung cấp nguồn năng lượng cho tâm hồn con người. Đọc Hoàng Phủ, tôi đã “thọ giáo” được rất nhiều bài học quý báu về nhân cách sống  và nghề văn...

Mỗi nhà văn là một nhà tư tưởng, họ góp phần vẽ nên bức chân dung của thời đại mình. Muốn làm được điều đó, nhà văn phải có chính kiến rạch ròi, bản lĩnh sống và bút lực mạnh mẽ để chuyển tải chính kiến của mình đến người đọc. Chính kiến đó của Hoàng Phủ Ngọc Tường là tình yêu Tổ quốc và nhân dân cháy bỏng, là sự dấn thân đấu tranh để xây dựng một nền dân chủ và nhân văn cao cả. Hoàng Phủ Ngọc Tường khi nói chơi, hay nói bốc đồng trong cuộc rượu cũng giống y chang những điều anh viết thành văn, thành thơ trên trang sách. Nhờ chính kiến mạnh mẽ đó mà trong những bài nhàn đàm rất ngắn như  Phùng Quán lạy dưa,  Quẻ vị tế, Chuyện cơm hến, Con chim bách thanh..., Hoàng Phủ đã lẩy ra được những vấn đề lớn, sâu thẳm về nhân văn, nhân thế như những triết lý cuộc sống, đưa đến những khoái cảm thẩm mỹ cho người đọc và sự lay thức mạnh mẽ trong dư luận. Còn trong bút ký, Hoàng Phủ đã phát hiện ra nhiều giá trị nghệ thuật mới mẻ, đẹp đến nao lòng, nhân ái tràn ngập từng trang viết, chia sẻ, cầm tay con người đứng vững trên mảnh đất nghèo đói đầy tang thương chiến tranh  của xứ sở. Trong thơ, bằng cái tôi mạnh mẽ đó, Hoàng Phủ đã đào sâu đến mạch vỉa của nỗi buồn và hư vô, làm cho những hình tượng thơ có sức bám vào tâm khảm con người.

Nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường và vợ Lâm Thị Mỹ Dạ.

2. Nhà văn chỉ có ba việc thường trực hàng ngày là đọc, đi và viết. Đọc tức là học tri thức và cuộc đời qua sách vở. Đi là học kiến thức thực tế cuộc sống. Sau đó mới đến viết, tức là tạo ra những giá trị thẩm mỹ mới từ các chất liệu, vốn liếng kiếm được. Anh Tường là người có kiến thức uyên bác về nhiều lĩnh vực triết học, lịch sử, chính trị, địa lý, văn hóa, văn học... Anh lại là người ham đọc sách, hay suy tư nghĩ ngợi và ham đi, ham chơi, nên tôi và Nguyễn Trọng Tạo hay gọi anh Tường là  “nhà hiền triết cũ còn sót lại”. Nhờ kiến thức uyên thâm đó mà Hoàng Phủ soi sáng được dưới nhiều góc nhìn khác nhau những vấn đề mà mình quan tâm,  từ đó chiết ra được những ý nghĩa mới, giá trị hình tượng mới, cái mà anh Tường gọi là sự hư cấu trong bút ký. Trong tập 3, Tuyển tập Hoàng Phủ Ngọc Tường có đăng bút ký Bùi Giáng trong tôi  rất hay. Anh Tường viết bút này ký tháng 12- 1998 tức là chỉ 4 tháng sau khi qua khỏi cơn hôn mê hai tháng ở Đà Nẵng, vừa mới ra viện về nhà được hơn tháng. Nghĩa là lúc đó anh đang đau đớn dữ dội, mắt anh chưa đọc tạm được như bây giờ, nên anh không đọc sách báo gì được; khi viết thì nằm trên giường đọc cho cô bé giúp việc tên là Thơm, cháu Ni hoặc Mỹ Dạ chép. Thế mà trong bút ký đó anh đã dẫn từ trí nhớ của mình đến 50 câu thơ hay của Bùi Giáng, chưa kể đến những chi tiết kỷ niệm. 

Kể một chi tiết nhỏ như thế để nói rằng Tường là một cuốn từ điển sống về tri thức quả không ngoa. Tường cũng là người chăm đi, chăm ghi. Đọc bút ký, nhàn đàm, thơ của Tường ta biết được những địa danh anh đã đến từ Rừng Hồi Lạng Sơn đến Đất Mũi, từ Núi Bài thơ Hạ Long đến Tháp Mười, từ Phố Con Mèo Câu cá ở Paris đến trời Điện Biên mây trắng..., mới hay anh ngao du khắp thế giới. Tường rong chơi với Hoài Vũ ở Vàm Cỏ Đông; lang thang cùng Trịnh Công Sơn khắp xó xỉnh Sài Gòn; la cà dọc Quảng Trị, Tây Nguyên với giáo sư Trần Quốc Vượng, Phùng Quán, Nguyễn Trọng Huấn...

3. Nói về sự học, sự đọc, sự đi của anh Tường mà buồn cho thế hệ nhà văn tuổi trên dưới 50 như chúng tôi, một thế hệ nói như thơ Hồng Nhu “Mắt là mắt của người ta- Tôi đưa nhắm mở như là mắt tôi”. Thơ Tường là cái thốt lên chứ không phải là cái được viết ra. Tại sao thơ Hoàng Phủ Ngọc Tường lay động lòng người? Là người làm thơ, đọc thơ anh Tường, tôi biết anh không hề có ý định cách tân hình thức hay ngôn ngữ thơ. Thơ anh là sự giãi bày những bức xúc tâm trạng, viết để giải tỏa. Vì thế mà anh vẫn giữ những thể thơ cổ điển truyền thống của dân tộc như lục bát, năm chữ, sáu chữ, tám chữ. Anh Tường viết: “Than đá là quá khứ của trái đất, nhưng than đá không bao giờ cũ, nó bị dồn nén cồn cào trong lòng đất và luôn đòi bốc cháy!”. Đó chính là văn chương Hoàng Phủ. Hoàng Phủ Ngọc Tường  đã được Nhà nước tặng Huân chương Độc lập (1998), tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật (2007), nhưng có lẽ giải thưởng lớn nhất là văn chương của anh nằm trong lòng độc giả cả nước. Hoàng Phủ Ngọc Tường tuổi Bính Tý, năm 2013 này anh tròn 77 tuổi, đã vào “tuổi xưa nay hiếm”.  Thế mà anh vừa cho ra mắt cuốn bút ký dày có tên “Miền cỏ thơm”, “Lời tạ từ của một dòng sông”. Những mạch vỉa than đá nữa vừa được khai mở...

Ngô Minh