(Cadn.com.vn) - Đó là cuốn tiểu thuyết nổi tiếng của Boris Pasternak có tựa đề "Bác sĩ Zhivago", vốn  từng bị cấm xuất bản ở Liên Xô vì là cuốn sách chỉ trích ngầm hệ thống Liên Xô. Khi thời điểm Chiến tranh Lạnh lên cao trào, Cục Tình báo trung ương Mỹ (CIA) vì muốn sử dụng cuốn sách này nhằm chống phá nhà nước Liên Xô nên bí mật cho ra đời số lượng lớn ấn phẩm đầu tiên bằng tiếng Nga và phân phát đến tay người Nga.

Kế hoạch phát sách cho người Liên Xô

Vào đầu tháng 9-1958, điệp viên Hà Lan Joop van der Wilden mang về nhà loại vũ khí mới nhất của CIA trong cuộc chiến giữa phương Tây và Liên Xô. Đó là "một gói giấy nhỏ màu nâu".

"Từng làm tình báo, vì vậy tôi biết, đó là thứ gì đó rất quan trọng mà chồng tôi có được", bà Rachel van der Wilden, vợ ông Joop, cho biết. Đó không phải là thiết bị công nghệ quân sự hiện đại, mà là một cuốn sách - bản sao của phiên bản đầu tiên bằng tiếng Nga của cuốn "Bác sĩ Zhivago".

"Thật thú vị. Bạn tự hỏi điều gì sẽ xảy ra", bà Rachel, người từng làm việc cho Cơ quan tình báo nước ngoài của Anh (MI6) nói. Bà kể lại, cuốn sách được gói trong giấy, bên ngoài ghi "Thứ bảy ngày 6-9-1958" bằng chữ viết tay của ông Joop.

Cuốn sách là một trong số các bản in bí mật ông Joop lấy từ nhà xuất bản và chuyển cho CIA. Theo kế hoạch, CIA sẽ phát miễn phí hàng trăm cuốn cho du khách Liên Xô đến tham dự Triển lãm quốc tế ở Brussels (Bỉ).

Tác giả Pasternak là một trong những nhà thơ và nhà văn nổi tiếng của Nga, do đó, chắc chắn du khách mong muốn được đọc cuốn tiểu thuyết duy nhất của ông. CIA hy vọng, một số người sẽ mang những cuốn sách về nước và nhân rộng ra. Một số người có thể sao chép và in thành các bản sao.

Kế hoạch này được nêu rõ trong các tài liệu được giải mật gần đây của CIA. Tài liệu này được công bố trong cuốn sách mới: "Vụ Zhivago: Điện Kremlin, CIA, và trận chiến Sách cấm", nói về "giá trị tuyên truyền vĩ đại" của cuốn tiểu thuyết và "những thông điệp mà nó chuyển tải".

Tác giả Pasternak và phiên bản tiếng Nga của "Bác sĩ Zhivago" được in tại Hà Lan năm 1958. Ảnh: BBC

Gửi ra nước ngoài

Biết rằng, cuốn tiểu thuyết sẽ không bao giờ được xuất bản ở Liên Xô, Pasternak gửi bản thảo đánh máy cho 2 người Italia vào năm 1956. Đó là Sergio D'Angelo, người đang làm nhà báo tại Moscow và công việc bán thời gian cho một nhà xuất bản, và Giangiacomo Feltrinelli.

D'Angelo viết trong cuốn sách của ông "The Pasternak Case", về việc gặp tác giả Pasternak tại nhà ở Peredelkino, ngoại ô Moscow, vào tháng 5-1956. "Pasternak đang ở trong vườn. Khi ông gặp chúng tôi, ông cười lớn, mở toang cửa khu vườn nhỏ, và xỏa rộng bàn tay. Cái bắt tay của ông rất vững chắc", D'Angelo viết. Khi đưa cho D'Angelo bản thảo, Pasternak nói: "Hãy lan truyền trên toàn thế giới". Một tuần sau, D'Angelo bay từ Moscow đến Đông Berlin với bản thảo và bàn giao cho Feltrinelli, người ký hợp đồng với Pasternak.

Feltrinelli cho xuất bản "Bác sĩ Zhivago" bằng tiếng Italia vào tháng 10-1957. Tài liệu của CIA tiết lộ, MI6 cũng tìm cách có được bản sao của bản thảo này và bàn giao cho CIA. Cơ quan này sau đó cho in bản tiếng Nga tại một nhà xuất bản có kinh nghiệm in ấn các cuốn sách tiếng Nga ở Hague (Hà Lan).

"Họ (CIA) không muốn bị liên lụy, nên chọn một quốc gia khác để in", bà Rachel cho biết. Bà tin rằng, chồng mình tham gia vì ông có quan hệ với nhiều người ở nhà xuất bản từ cuộc chiến chống lại sự chiếm đóng của Đức trong Thế chiến II.

Cuốn tiểu thuyết được những người tị nạn của Nga tại các gian hàng của Vatican phát cho các du khách Liên Xô tại hội chợ Brussels. Ngay sau đó, một số người đã xé cuốn tiểu thuyết ra thành từng phần nhỏ và nhét chúng vào túi để giấu. Không lâu sau đó, một trong những bản sao của cuốn tiểu thuyết xuất hiện trong thư viện nhà nước Nga. Nó nằm trong khu vực những cuốn sách bị cấm.

CIA sau đó quyết định xuất bản cuốn sách bằng tiếng Nga, phiên bản bìa mềm thu nhỏ ở Mỹ, dưới tên nhà xuất bản của Pháp. Bản sao được trao cho sinh viên Liên Xô và Đông Âu tại Liên hoan Thanh niên và học sinh thế giới ở Vienna 1959. CIA đã đầu tư hàng triệu USD mỗi năm trong suốt cuộc Chiến tranh lạnh để đưa khoảng 10 triệu cuốn sách và tạp chí lưu hành tại Đông Âu.

Cuốn tiểu thuyết xoay quanh câu chuyện về bác sĩ-nhà thơ Nga, Yuri Zhivago, trong những thập kỷ đầy biến động trước, trong và sau cuộc Cách mạng Nga vĩ đại năm 1917. Pasternak được trao giải Nobel Văn học vào tháng 10-1958. 2 năm sau đó, ông qua đời vì bệnh ung thư phổi, ở tuổi 70.

Bác sĩ Zhivago bán được hàng triệu bản trên toàn thế giới, và vào năm 1965, bộ phim đoạt giải Oscar được ra mắt. Nhưng mãi đến năm 1988, cuốn tiểu thuyết này - vốn được Mỹ nhận định là có tính đả kích lớn đối với Liên Xô trên mặt trận tư tưởng, văn hóa - mới được cho in và xuất bản trên lãnh thổ Liên Xô.

An Bình (Theo BBC)