(Cadn.com.vn) - Ở Gia Lai, ngoài những cây trồng công nghiệp như cao su, cà-phê, tiêu đã nổi danh thì cây chè cũng phần nào khẳng định được vị thế với 2 thương hiệu chè Biển Hồ và chè Bầu Cạn từ những năm 20 của thế kỷ XIX. Dù vậy, những năm gần đây, cây chè của Gia Lai đang đối mặt với vô vàn khó khăn.

Anh Vác hướng dẫn một công đoạn trong sản xuất chè Biển Hồ.

HƠN 90 NĂM THƯƠNG HIỆU CHÈ GIA LAI

Theo tài liệu chúng tôi thu thập được, từ năm 1921, các ông chủ tư bản Pháp đã thành lập Đồn điền trà Biển Hồ - Pleiku (tiền thân Cty Chè Biển Hồ sau này) để trồng chè với diện tích lên đến 477ha. Năm 1923, Cty Nông nghiệp chè và cà - phê tỉnh Kon Tum - An Nam (viết tắt CATECKA, tiền thân của Cty Chè Bầu Cạn sau này, nay thuộc xã Bầu Cạn, H. Chư Prông, Gia Lai) cũng được thành lập, diện tích trồng chè là 900ha với 5,8 triệu cây chè, chủ yếu là giống chè Assan. Cùng với đó là việc thành lập nhà máy để chế biến chè thô tại chỗ, sau đó đưa về “mẫu quốc” Pháp để hoàn thiện sản phẩm và tiêu thụ. 

Nói về chất lượng chè của Gia Lai, anh Lê Công Vác (1957), làm Phó quản đốc phân xưởng, chuyên phụ trách kỹ thuật chế biến chè Biển Hồ, đã có hơn 30 năm trong nghề, cho biết: “Cây chè ở Gia Lai có một hương vị riêng biệt không lẫn vào đâu được. Nếu như chè ở phía Bắc như Thái Nguyên, Cao Bằng có hương, vị như thanh, dịu, ngọt... thì cây chè ở Biển Hồ có vị chát đặc trưng”. Anh Vác lý giải, các yếu tố về khí hậu, thổ nhưỡng của vùng đất này, trong đó thành phần chất ta-lanh chiếm tỷ lệ cao trong đất đã góp phần tạo nên vị chát đặc trưng riêng cho chè Biển Hồ”.

Anh Nguyễn Văn Lâm giới thiệu về đồi chè cổ được trồng từ những năm 1930 do anh quản lý.

NGUY CƠ MẤT THƯƠNG HIỆU!

Những năm gần đây, khi các loại cây trồng như cao su, cà-phê, tiêu ở Tây Nguyên có giá trị kinh tế cao, mang lại thu nhập lớn cho người dân thì cũng là thời điểm cây chè phải đối mặt với những thách thức mới. Để có sự so sánh tổng quan về hiệu quả kinh tế giữa các loại cây trên cùng một diện tích đất ở vùng này, ông Nguyễn Quốc Huynh - Giám đốc Cty TNHH MTV chè Biển Hồ cho hay: “Tính thời giá hiện nay, sản lượng 1ha cây cà-phê thu được 120 triệu đồng/năm, tiêu là 700 triệu đồng, còn cây chè thì thu nhập 50 triệu đồng”.

Cũng theo ông Huynh thì sau năm 1975, khi Nhà nước giao Cty tiếp quản, diện tích trồng chè lúc này là 534ha, đến năm 1988 - thời điểm cực thịnh lên đến 794ha. Dù vậy, do một số hạn chế về kỹ thuật, giống chè đã già cỗi làm sản lượng thu hoạch trung bình chỉ đạt 2 tấn/ha, nên hiệu quả kinh tế thấp, ảnh hưởng đến thu nhập không nhỏ của cán bộ công nhân viên và bà con nông dân. Hiện nay, Cty có 365ha đất trồng chè để kinh doanh, năng suất bình quân cũng đã được cải tiến đáng kể: 9 tấn chè búp tươi/ha, cá biệt có hộ nông dân đạt năng suất từ 20-25 tấn chè búp tươi/ha. Năm 2011, Cty xuất khẩu hơn 200 tấn chè với giá khoảng 50 triệu đồng/tấn, chủ yếu sang các nước Afghanistan, Pakistan, Singapore trên tổng số 700 tấn chè.

Tuy nhiên, trước giá trị kinh tế các loại cây trồng khác như cao su, cà-phê, tiêu mang lại, cây chè đang bị đuối dần. Từ năm 1995, Cty chè Biển Hồ chuyển đổi dần một số diện tích cây chè già cỗi, cho năng suất thấp để chuyển sang trồng mới cà-phê. Từ việc trồng thí điểm 11ha cà-phê ban đầu (1995), đến nay, Cty đã chuyển đổi, nâng tổng số diện tích cây cà-phê lên 750ha, tạo nguồn thu lớn cho DN cũng như bà con nông dân. Nói về tình hình cây chè hiện tại, ông Huynh cho rằng, tính toán chi ly thì trồng chè không có lời nữa, tổng thu chỉ đủ bù vào các công đoạn đầu tư phân bón, thuốc trừ sâu, nhân công... trong khi đầu ra cũng khó khăn hơn rất nhiều!

Cùng cảnh chịu “áp lực” về việc đảm bảo hiệu quả cao cho đơn vị và công nhân, ông Phạm Văn Trường - Chủ tịch HĐQT Cty chè Bầu Cạn cho biết, so với trước đây thì diện tích cây chè đã thu hẹp lại đáng kể, từ 800ha vào năm 1988, nay chỉ còn 530ha. Ngược lại, diện tích cây cà-phê tăng từ 15ha lên đến 280ha. Lý giải về sự chuyển đổi này, ông Trường cho rằng, là để cân đối thu nhập cho đơn vị, vừa đảm bảo lợi ích của nông dân.

Số liệu từ Phòng Nông nghiệp thuộc Sở NN&PTNT tỉnh Gia Lai cho thấy, năm 2011, diện tích trồng chè trên toàn tỉnh có 1.075ha (chủ yếu là Cty chè Biển Hồ và Bầu Cạn), sản lượng đạt 6.197 tấn/năm. So với năm 2005, diện tích cây chè giảm 159ha (2005 là 1.234ha). Cũng theo dự báo của những nhà chuyên môn, với tình hình này, diện tích trồng chè sẽ ngày càng bị co lại. Điều này đồng nghĩa với thương hiệu chè nổi tiếng Biển Hồ và Bầu Cạn có nguy cơ... mất hẳn. Đây cũng là thách thức không nhỏ trong việc duy trì thương hiệu cây chè ở Gia Lai có gần 1 thế kỷ tồn tại. Tìm hướng đi mới để giữ lại thương hiệu chè Gia Lai, bài toán không hề đơn giản.

Hoàng Lịch