(Cadn.com.vn) - Anh Trần Trung Hưng-cán bộ Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản văn hóa (QLBTDSVH) Hội An cung cấp cho tôi bản báo cáo lập từ hồi tháng 6-2015 về việc "Khảo sát các di tích xuống cấp có nguy cơ sụp đổ trong khu phố cổ trước mùa mưa bão năm 2015". Theo nội dung báo cáo, tổng số di tích khảo sát là 58 di tích. Trong đó, di tích xuống cấp nặng 38 di tích, 20 di tích xuống cấp nhẹ.  Đề xuất chống đỡ và hạ giải: Trung tâm hỗ trợ chống đỡ 3 di tích, chủ di tích tự chống đỡ thêm 43 di tích. Đề nghị hạ giải (dỡ bỏ di tích) vì không còn khả năng chống đỡ, nhằm đảm bảo tính mạng, tài sản cho người dân 12 di tích... Dữ liệu "hạ giải 12 di tích", nói trắng ra là sẽ mất vĩnh viễn 12 di tích. Năm nay là thế, vậy thì sang năm, năm nữa... sẽ tiếp tục có bao nhiêu di tích phải "hạ giải" ?!

Trong rất nhiều các báo cáo, đánh giá tổng thể về phố cổ Hội An đều nêu:  Hội An là một bảo tàng sống về kiến trúc và lối sống đô thị cổ xưa, với hơn một nghìn di tích kiến trúc như phố xá, nhà cửa, đình, chùa, miếu, hội quán, nhà thờ tộc, mộ cổ... Chỉ riêng khu vực phố cổ đã có hơn 1.150 di tích, chiếm hơn 90% tổng số di tích trên địa bàn. Đây là  những công  trình kiến trúc được xây dựng bằng các vật liệu truyền thống gạch, ngói, gỗ... Nằm ở hạ lưu sông Thu Bồn, là vùng rốn lũ, thiên tai, hầu như năm nào phố cổ cũng bị bão lụt nhấn chìm. Hàng chục ngôi nhà cổ bị tàn phá, hệ thống di tích ngày càng xuống cấp nhanh hơn...

Những năm qua, tình trạng phá rừng và sự phát triển ồ ạt của hệ thống thủy điện ở thượng nguồn hệ thống sông Vu Gia-Thu Bồn càng làm cho phố cổ phải gắng gượng, gồng mình lên mỗi khi mùa mưa lũ tới... Anh Hưng cho biết thêm, không riêng gì năm nay, năm nào  trước  mùa mưa lũ cũng phải làm công tác khảo sát, đánh giá, báo cáo như vậy... Không riêng gì ngành chức năng, công tác khảo sát phải phối hợp với UBND các phường, có hẳn một đội ngũ cộng tác viên là khối trưởng, tổ trưởng các khu phố cổ... và mỗi người dân phố cổ.

Nói tóm lại, cả cộng đồng phố cổ đều quan tâm đến sự bảo tồn phố cổ,  có lẽ đây chính là lý do về sự "lo lắng" cho phố cổ mà tôi đã đề cập ngay từ đầu bài viết ? Anh Hưng thống kê một loạt những ngôi nhà cổ, những di tích kiến trúc nằm trong tình trạng nguy cấp về sự xuống cấp như: Nhà số 26, 97 Bạch Đằng, nhà số 07, 27, 77, 79-Trần Phú, số 26-Trần Quý Cáp, Miếu Ngũ Hành Thượng số 124-Nguyễn Thái Học và trong đó có cả Chùa Cầu-một kiến trúc độc đáo biểu tượng của Hội An. Trực tiếp chứng kiến một kiến trúc cổ được xây dựng từ thế kỷ XVII là ngôi nhà số 77-Trần Phú, đây là loại nhà trệt có 2 mặt tiền thông ra hai đường, được kết cấu gồm khung sườn gỗ, tường gạch, lợp ngói âm dương. Tuy nhiên toàn bộ khung sườn gỗ đã bị mối mọt đục khoét, tường gạch mục nát, mái ngói vỡ vụn từng mảng… bà Trần Trúc Hiền-chủ ngôi nhà cho biết, mùa mưa đến là không thể nào sinh hoạt được trong nhà!  Hầu như những ngôi nhà, di tích xuống cấp nặng đều trong tình trạng như thế.

Mỗi mùa mưa bão đến, phố cổ Hội An chìm trong nước càng đẩy nhanh quá trình xuống cấp, hư hỏng.

Trong thời gian qua, Trung tâm QLBTDSVH Hội An đã phân loại các di tích gồm, loại đặc biệt, và loại từ 1 đến 4. Từ năm 2014, UBND tỉnh Quảng Nam đã có quyết định đưa vào danh sách các di tích có nguy cơ sụp đổ, nằm trong các loại di tích đặc biệt, loại 1, loại 2... Nghị định 70 của Chính phủ quy định về thẩm quyền, thủ tục lập hồ sơ, phê duyệt chủ trương lập dự án tu bổ di tích, đối với các di tích cấp quốc gia đặc biệt do Bộ VH-TT&DL thẩm định. Nghị định 15 của Chính phủ cũng quy định, trình tự, thủ tục, hồ sơ dự án tu bổ di tích cấp tỉnh do Bộ Xây dựng thẩm định.

Tuy nhiên, theo các cán bộ ngành chức năng, từ lúc lập hồ sơ dự án cho đến lúc được thẩm định thường phải mất gần 1 năm. Đồng nghĩa với việc nhiều di tích cần tu bổ khẩn cấp lúc đó đã "hạ giải" ! Theo ông Võ Đăng Phương-Phó Giám đốc Trung tâm QLBTDSVH Hội An, có tới 80% các di tích ở Hội An, chủ thể quản lý là tư nhân, để trùng tu, sửa chữa các di tích này cũng gặp nhiều khó khăn. Nhiều di tích đã xuống cấp nằm trong diện này là tài sản thừa kế, nhưng chưa rõ ràng chủ sở hữu, hoặc còn đang có tranh chấp, nên không thể lập hồ sơ dự án tu bổ...

Nhiều trường hợp, di tích được Nhà nước hỗ trợ một phần kinh phí theo quy định,  còn lại chủ di tích tự bỏ kinh phí tu bổ, nhưng người dân lại không lo được nguồn kinh phí này, vậy là di tích cứ tiếp tục xuống cấp theo thời gian chờ đợi kinh phí sửa chữa... Trong thời gian qua, UBND tỉnh Quảng Nam đã có chủ trương  hỗ trợ 100% kinh phí, thu hồi vốn sau, trong năm 2015, Trung tâm QLBTDSVH Hội An đã hướng dẫn cho 3 chủ di tích lập hồ sơ, thủ tục dự án để vay nguồn kinh phí này. Trong năm 2015, Hội An đã lập kế hoạch trùng tu các di tích trước  mùa mưa bão với kinh phí hơn 6 tỷ đồng. Vẫn theo ông Phương, đấy là nguồn kinh phí theo "kế hoạch", trên thực tế để tu bổ, trùng tu các di tích ở Hội An, thì nguồn kinh phi chừng đó trong mỗi năm chỉ là "muối bỏ bể".

Để một Hội An luôn sống mãi, kết thúc bài viết, xin nhắc lại lời ông Nguyễn Sự-nguyên Bí thư Thành ủy Hội An: "Mất di sản là mất Hội An".

Hồng Thanh