Thay đổi chính sách chỉ trong 40 ngày

Bà Truss chiến thắng trong cuộc đua giành vị trí lãnh đạo đảng Bảo thủ cầm quyền ở Anh ngày 5-9 và nhậm chức thủ tướng một ngày sau, trong bối cảnh Anh đối mặt loạt thách thức lớn nhất trong nhiều thập kỷ. Bà Truss giành chiến thắng nhờ cam kết cắt giảm thuế lớn, bãi bỏ những quy định mà bà cho rằng sẽ gây sốc cho nền kinh tế sau nhiều năm tăng trưởng trì trệ.

Hôm 23-9 Bộ trưởng Tài chính Kwasi Kwarteng - người mới bị sa thải vào ngày 14-10 - đại diện cho chính phủ của bà Truss công bố kế hoạch cắt giảm thuế trị giá 45 tỷ bảng Anh (50,4 tỷ USD) cho các tập đoàn và người có thu nhập cao (trên 150.000 bảng/năm). Ngoài ra là kế hoạch hỗ trợ tiền khí đốt và điện cho các gia đình và doanh nghiệp trong sáu tháng, bắt đầu từ tháng 10.

Ngay lập tức, đồng bảng Anh mất hơn 3% giá trị, rơi xuống mức thấp nhất kể từ năm 1971. Tỷ giá thấp kỷ lục của bảng Anh so với USD được ghi nhận ở mức 1 bảng đổi 1,0697 USD vào ngày 26-9. Thị trường lo ngại kế hoạch kinh tế của chính phủ mới sẽ làm tăng nợ công và đẩy giá năng lượng tăng cao hơn ở Anh. Ngân hàng Trung ương Anh phải can thiệp và quyết định chi khẩn cấp 65 tỉ bảng (73 tỷ USD) mua lại trái phiếu chính phủ dài hạn để "bình ổn thị trường", ngăn chặn khủng hoảng kinh tế lan rộng.

Hôm 3-10, Bộ trưởng Kwarteng lại thông báo trên Twitter rằng sau khi lắng nghe dư luận, kế hoạch cắt giảm thuế cho người giàu sẽ bị xóa bỏ.

Sức ép từ chức

Trong cuộc họp báo ngày 14-10, bà Truss thông báo quyết định sa thải Bộ trưởng Tài chính Kwasi Kwarteng và hủy bỏ nhiều phần trong gói kích thích kinh tế đầy tham vọng mà bà đề ra khi nhậm chức.

Động thái này khiến nhiều người đặt câu hỏi tại sao bà Truss vẫn còn ngồi ghế thủ tướng khi đã từ bỏ cam kết đưa ra lúc tranh cử. Một câu hỏi khác nói rằng bà là tác giả của kế hoạch cắt giảm thuế, bà cùng cựu bộ trưởng tài chính của mình lên kế hoạch này nhưng tại sao bà có thể ngồi đây trong khi ông ấy bị sa thải.

Bà Truss đối mặt với sức ép ngày càng tăng từ trong chính đảng của mình, khi các nghị sĩ đảng Bảo thủ thúc đẩy kế hoạch buộc bà thôi chức vụ. Theo nhật báo Independent, ngày 16-10, nghị sĩ Crispin Blunt đã trở thành nghị sĩ đảng Bảo thủ đầu tiên công khai kêu gọi bà Truss từ chức. Trả lời trên chương trình Andrew Neil Show phát trên kênh truyền hình Channel 4, nghị sĩ Blunt cho rằng Thủ tướng Trus không thể vượt qua cuộc khủng hoảng hiện nay. "Tôi nghĩ trò chơi đã kết thúc. Câu hỏi bây giờ là ai sẽ tiếp quản vị trí này", nghị sĩ Blunt nói và gợi ý thay thế bà Truss bằng những ứng viên như ông Rishi Sunak, Penny Mordaunt và Jeremy Hunt.

Trong khi đó, một nghị sĩ cấp cao khác của đảng Bảo thủ là cựu Bộ trưởng Mark Garnier cũng gây sức ép đối với nữ lãnh đạo này. Ông cho rằng mặc dù bà đang tại chức nhưng không nắm quyền. Nghị sĩ Jamie Wallis của đảng Bảo thủ tuyên bố ông đã viết thư cho thủ tướng kêu gọi bà từ chức vì bà không còn giữ được niềm tin của người dân nước Anh. Cựu Ngoại trưởng Anh Malcolm Rifkind lý giải các nghị sĩ yêu cầu bà từ chức là vì lợi ích quốc gia, trong khi nghị sĩ Andrew Bridgen nói rằng: "Chúng ta không thể tiếp tục như thế này. Đất nước của chúng ta, người dân và đảng của chúng ta xứng đáng điều tốt hơn".

Cuộc chạy đua tìm người thay thế bà Truss ngày càng gia tăng khi các đồng minh của Bộ trưởng Quốc phòng Ben Wallace đang lôi kéo sự ủng hộ giữa các nghị sĩ để lên nắm quyền. Các nhóm nghị sĩ của đảng Bảo thủ dự kiến gặp nhau trong tuần này để thảo luận về việc phế truất bà Truss.

Hơn 100 nghị sĩ của đảng Bảo thủ cũng đã gửi thư bỏ phiếu bất tín nhiệm thủ tướng tới ông Graham Brady - chủ tịch Ủy ban 1922, cơ quan giám sát việc bầu lãnh đạo Đảng Bảo thủ. Quy trình chính thức của đảng Bảo thủ không cho phép thay thế tân lãnh đạo trong năm đầu tiên. Tuy nhiên, nếu phân nửa các nghị sĩ trong đảng muốn phế truất, họ có thể đề xuất lên chủ tịch Ủy ban 1922, cơ quan giám sát việc bầu lãnh đạo đảng, để buộc lãnh đạo đảng từ chức.

Một số nhà phân tích cho rằng bà Truss có thể vẫn có cơ may lãnh đạo nước Anh tùy vào phản ứng của thị trường, trong bối cảnh Ngân hàng Trung ương Anh ngừng can thiệp khẩn cấp để ổn định giá trái phiếu dài hạn và bảo vệ quỹ lương hưu từ ngày 14-10. "Số phận của bà ấy giờ đây nằm trong tay thị trường. Dù có còn là thủ tướng hay không, toàn bộ chương trình nghị sự của bà ấy và khả năng theo đuổi các chương trình nghị sự này thực sự nằm ngoài tầm tay của bà ấy", bà Jill Rutter, thành viên cấp cao tại Viện Chính phủ - một tổ chức nghiên cứu chính sách tại London - nhận định.

AN BÌNH