Chàng trai 9X Bùi Văn Tự, quê gốc Ninh Bình, đang công tác tại TP Hà Nội, mới đây đã khiến công chúng yêu nghệ thuật Đà Lạt (tỉnh Lâm Đồng) ngỡ ngàng bởi những tác phẩm nghệ thuật được hình thành từ sự hắt sáng, khi cho ra mắt bộ sưu tập mới nhất của mình về những nghệ nhân và doanh nhân tại đây.

Thoạt trông, ở môi trường ánh sáng đều khắp (ánh sáng mặt trời, ánh sáng đèn điện, ánh sáng ngọn nến...), chúng chỉ là những khối hình kỳ dị. Nhưng khi rọi thẳng nguồn sáng một chiều vào những khối hình kỳ dị đó, phần hắt bóng của chúng lập tức trở thành những tác phẩm nghệ thuật. Trong không gian Bảo tàng Hoa XQ Sử Quán, qua những ray sáng một chiều, bóng ảnh chân dung những nghệ nhân thêu, nghệ nhân gốm, cùng các doanh nhân - những người lúc rạng rỡ, khi âm thầm đang ngày đêm kiến tạo những giá trị văn hóa Việt - lần lượt xuất hiện ở phía tường đối diện sau mỗi cú bật đèn rọi sáng của anh. Nghệ sĩ Bùi Văn Tự gọi thủ pháp nghệ thuật của mình là nghệ thuật điêu - khắc-ánh - sáng.

Ấy là cách nói dựa trên 2 thủ pháp chính: điêu khắc/sắp đặt kết hợp với ánh sáng một chiều để tạo ra bóng ảnh của vật thể mà anh đã sử dụng trong quá trình sáng tạo các tác phẩm nghệ thuật. Nghệ sĩ Bùi Văn Tự đặt tác phẩm điêu khắc trước nguồn sáng một chiều, rồi nhờ ánh sáng của nguồn sáng rọi thẳng vào tác phẩm điêu khắc, qua đó tạo nên phần bóng ảnh của tác phẩm điêu khắc. Phần bóng ảnh, được tạo hình bởi sự hắt sáng, chính là "câu chuyện" anh muốn kể. Nghệ sĩ Bùi Văn Tự chia sẻ rằng, việc mình đến với nghệ thuật điêu - khắc - ánh - sáng cũng hết sức tình cờ. Trong một lần lắp đặt phần đèn trang trí hòn non bộ, anh thấy bóng của hình non bộ hắt lên bức tường rất giống hình một chú gấu.

Bóng ảnh chú gấu hắt sáng từ hòn non bộ đã gợi mở cho nghệ sĩ Bùi Văn Tự một con đường mới trong sáng tạo nghệ thuật: tạo ra những phần bóng nghệ thuật qua việc sử dụng ánh sáng của nguồn sáng một chiều chiếu lên tác phẩm điêu khắc/sắp đặt. Theo anh, cái khác biệt ở đây, bóng của vật thể mới là chủ thể chính, cũng là sản phẩm nghệ thuật cuối cùng - điều người nghệ sĩ muốn truyền tải - chứ không phải tác phẩm điêu khắc/sắp đặt. Do vậy, phần bóng của vật thể vừa là đối tượng tham chiếu, vừa là sản phẩm cuối cùng để người nghệ sĩ dựa vào đó lựa chọn chất liệu phù hợp, đục bỏ những chỗ vật liệu thừa, kết hợp với sự chỉnh sáng sao cho phần bóng ảnh vật thể hắt lên tường hoàn hảo nhất.

Nghệ sĩ Bùi Văn Tự bộc bạch, cái khó khi thực hiện loại hình điêu-khắc-ánh-sáng là "bắt" phần hình phải thật trùng khớp phần bóng. Phần hình chỉ chệch 1 mm là phần bóng coi như hỏng. Thành ra nó đòi hỏi người nghệ sĩ phải thật sự tỉ mỉ trong quá trình tạo hình tác phẩm. Ngoài ra, người nghệ sĩ còn phải tính toán cặn kẽ bố cục không gian, vì như đã nói phần bóng ảnh vật thể mới là tác phẩm của loại hình nghệ thuật điêu-khắc-ánh-sáng. Tác phẩm điêu khắc và sắp đặt trước đó chỉ đóng vai trò tiền tố, góp phần làm nên sản phẩm nghệ thuật chính thức - bóng ảnh. "Ý tưởng phải có trước (tác phẩm chuyển tải nội dung gì: về ai?, về cái gì?, giải quyết vấn đề nọ kia?, sau đó mới bắt tay thực hiện tác phẩm. Một khi đã có ý tưởng, người nghệ sĩ sẽ chọn ra chất liệu phù hợp (gỗ, sắt, gốm, phế liệu...), rồi tiến hành đục đẽo, sắp xếp, gọt giũa (điêu khắc, sắp đặt...), kết hợp với việc chỉnh chiếu đèn... để cho ra phần bóng ảnh đúng như hình dung", anh cho biết về quy trình tạo nên một tác phẩm nghệ thuật điêu-khắc-ánh-sáng. Trong quá trình sáng tác, nghệ sĩ Bùi Văn Tự sử dụng ánh sáng một chiều ngay từ đầu chiếu thẳng vào vật thể và dựa theo nó để xác định góc độ, cùng sự biến dạng của vật thể khi điêu khắc, qua đó tạo nên phần bóng. Bật đèn, rồi lại tắt đèn, anh cứ thế vừa điêu khắc, vừa chỉnh sửa hình theo bóng. Tác phẩm cuối cùng chính là phần bóng ảnh của vật thể. Ánh đã "chạm trổ" vật thể, qua đấy tạo ra tác phẩm nghệ thuật - phần bóng tối trên bức tường. Nói nghệ thuật của nghệ sĩ Bùi Văn Tự là nghệ thuật tìm bóng qua hình là vì vậy!

Trịnh Chu