Nhân sinh nhật lần thứ 90 của nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu (11-11-1924 - 11-11-2014):

Bay bổng cùng đôi cánh nhạc và thơ...

Thứ ba, 11/11/2014 08:43

(Cadn.com.vn) - Nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu là một trong những nhạc sĩ có nhiều ca khúc nổi tiếng phổ thơ. Chính âm nhạc của ông đã góp phần chắp cánh cho hàng loạt bài thơ bay bổng, ghi lại dấu ấn không thể phai nhạt trong lòng công chúng, như những bài thơ: Tương tư chiều (Nguyễn Bính), Bóng cây Kơ-nia (Ngọc Anh), Ở hai đầu nỗi nhớ (Trần Đình Chính), Anh ở đầu sông em cuối sông (Hoài Vũ), Sợi nhớ sợi thương (Thúy Bắc), Hành khúc ngày và đêm (Bùi Công Minh)... Nhạc sĩ thường tâm sự: “Tôi cho rằng thơ phổ nhạc là sự cộng hưởng tâm hồn của nhạc sĩ và thi sĩ. Nhà thơ chắt chiu từng con chữ, nhạc sĩ chăm chút từng nốt nhạc sẽ cho ra một tác phẩm toàn vẹn và đầy đặn. Bởi vậy, tôi rất thích phổ nhạc cho thơ. Thơ và nhạc như cặp anh chị em song sinh, thơ một cánh, nhạc một cánh cho tác phẩm bay lên”.

Thời niên thiếu còn ở quê nhà Đà Nẵng, Phan Huỳnh Điểu đã là người làm thơ trước khi viết nhạc. Từ năm 1941, ông có bài thơ đầu tiên (Chiều cô liêu) đăng trên tờ Tin mới (Hà Nội). Ông còn kể: “Hồi năm 1990, trong buổi họp đồng hương Đà Nẵng tại TPHCM, cô Lệ Thủy, bạn cùng phố với tôi lúc nhỏ, chợt đứng lên nói: “Đúng ra anh Phan Huỳnh Điểu phải là thi sĩ. Lúc còn đi học, anh đã làm thơ tặng tôi”. Và cô Lệ Thủy đã đọc bài thơ một cách truyền cảm: “Mắt em sáng hay ngôi sao vừa mọc/ Phớt hương trời say đắm giữa dòng Ngân/ Mây tơ trắng lâng lâng hồn viễn xứ/ Bến mi sầu biên giới mộng thi nhân”... Trong thời gian đầu viết ca khúc, Phan Huỳnh Điểu thường sáng tác cả nhạc và lời như: Trầu cau, Đoàn vệ quốc quân, Mùa đông binh sĩ...

Tuy nhiên, thời gian về sau, ông thừa nhận, nhờ tiếp cận nhiều bài thơ hay, phù hợp hoàn cảnh đã gợi nhiều nhạc cảm cho ông chuyển thành ca khúc. Theo ông, bài “Bóng cây Kơnia” của Ngọc Anh là bài thơ ông phổ nhạc thành công đầu tiên, mở đầu cho một loạt bài sau này. Trong số tác giả có thơ phổ nhạc, Phan Huỳnh Điểu tâm đắc hơn hết là nữ sĩ Xuân Quỳnh, với bài thơ Thuyền và biển. Bởi ông cho rằng, tác phẩm này mang chất “Phan Huỳnh Điểu” nhiều nhất, nó khiến ông liên tưởng đến tình yêu của người vợ dành cho mình và tâm trạng khi yêu của người phụ nữ. Trong phần cuối bài thơ, nhạc sĩ đổi một từ “biển mênh mang nhường nào” thành “biển mênh mông nhường nào”. Bản nhạc được viết theo điệu 6/8, nhưng khúc cuối, bắt đầu từ “Nếu phải cách xa anh...”, ông đổi thành 2/4.

Với Thơ tình cuối mùa thu, một nhạc phẩm phổ thơ khác của Xuân Quỳnh, ông bảo: “Thu ở miền Nam chỉ có mưa, thu ở miền Bắc mới thực là mùa thu”. Ngày còn ở thủ đô, ngày nào ông cũng tản bộ ra Hồ Gươm nhìn mặt hồ bảng lảng sương sớm, chiều về hồ nên thơ trong sắc lá vàng, cành cây khô, mặt trời ráng đỏ... Vì thế, ông không thể kìm lòng khi đọc những câu thơ của Xuân Quỳnh: “Mùa thu vào hoa cúc/ Chỉ còn anh và em/ Là của mùa thu cũ/ Chỉ còn anh và em/ Tình ta như hàng cây/ Đã yên mùa bão gió/ Tình ta như dòng sông/ Đã yên ngày thác lũ/ Thời gian như ngọn gió/ Mùa đi cùng tháng năm/ Tuổi theo mùa đi mãi/ Chỉ còn anh và em.../ Cùng tình yêu ở lại”... Cũng chính bài thơ này khiến ông quay quắt nhớ đến người con gái của mối tình đầu thơ ngây gắn với trời thu bên con sông Hàn xanh ngắt.

Thuở cả hai còn mười tám, đôi mươi, nhà gần nhau, ngày ngày ghé mắt trông sang mà nụ tình chớm nở với những tơ tình đầu đời. Đêm đêm, hai người hẹn nhau ra con sông Hàn, nàng ngồi nhìn con nước mênh mang trôi về phía biển, chàng mê đắm nhìn tóc nàng hòa theo gió... Chiến tranh, tản cư mỗi người một ngả, tình yêu đầu tan vỡ... Sau giải phóng, ông gặp lại người xưa đôi lần khi cả hai tóc đã pha sương, gia đình riêng đề huề... Trong ca khúc này, nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu nói thêm về sự “đắt giá” của chữ “vào” thay vì “và” hay “vàng” trong cụm “mùa thu vào hoa cúc” mà nhiều ca sĩ hay sơ ý sửa lời: “cúc” trong “mai lan cúc trúc” tượng trưng cho mùa thu, nếu thay bằng “và” hay “vàng” thì bình thường quá, phải là “vào” thì mới toát lên được hình ảnh nàng tiên thu dạt dào ý thơ...

Một bài thơ phổ nhạc có kỷ niệm đặc biệt với nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu ra đời trong hoàn cảnh chiến tranh khốc liệt, đó là bài “Cuộc đời vẫn đẹp sao” của Dương Hương Ly. Nhạc sĩ cho biết: “Năm 1971, bị thương ở chiến trường B, tôi được chuyển ra điều trị tại Bệnh viện Đông Y (Hà Nội). Sau thời gian dưỡng bệnh, sức khỏe dần hồi phục. Một buổi chiều, tình cờ đọc được bài thơ của Dương Hương Ly. Đó là một bài thơ về tình yêu, thấy quá hợp tâm trạng, tôi liền phổ nhạc ngay. Vậy là, “Cuộc đời vẫn đẹp sao” ra đời. NSND Quốc Hương là người đầu tiên thể hiện ca khúc này. Về sau được nhiều người yêu chuộng và phổ biến khắp nơi...” .

Với ca khúc “Hành khúc ngày và đêm”, nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu phổ nhạc từ bài thơ “Ngày và đêm” của nhà thơ Bùi Công Minh khi đọc trên báo Văn Nghệ và cảm nhận sự đồng điệu. Còn tác giả bài thơ cho biết, bài thơ ấy ông viết khi ông vừa tốt nghiệp Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Năm 1974, khi đang lang thang trên đường phố Hà Nội, ông bất ngờ nghe được bài nhạc của Phan Huỳnh Điểu phổ thơ của mình. Sau đó, Bùi Công Minh mới biết nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu cũng là người gốc quê Đà Nẵng...

Quả thật, thơ chiếm một vị trí hết sức quan trọng trong nguồn cảm hứng sáng tác âm nhạc của Phan Huỳnh Điểu. Khi còn khỏe, hầu như tuần nào ông cũng đến các hiệu sách để tìm đọc và mua những tập thơ mới xuất bản. Ông không chỉ chọn, mua thơ của các tác giả nổi tiếng, mà của cả các tác giả lạ, mới, miễn là thơ hay để cùng nhạc của ông cất cánh.

T.T.S