(Cadn.com.vn) - Thời gian qua xảy ra một số trường hợp trẻ bị tử vong sau khi tiêm vaccine khiến nhiều gia đình và phụ huynh lo lắng. Nhiều người băn khoăn có nên tiếp tục tiêm vaccine cho con hay không, nhất là với trường hợp vaccine 5 trong 1 Quinvaxem. Để giải tỏa băn khoăn, lo lắng của cộng đồng về tiêm phòng vaccine, phóng viên đã có cuộc trao đổi với PGS.TS. Trần Như Dương - Phó Viện trưởng Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương (Bộ Y tế) để làm rõ hiệu quả phòng bệnh, nguyên nhân dẫn đến phản ứng sau khi tiêm vaccine.

Các gia đình hãy đưa con đi tiêm chủng đầy đủ theo lịch của Bộ Y tế. Ảnh: ST

P.V: Ông đánh giá như thế nào về hiệu quả phòng bệnh của các loại vaccine với sức khỏe con người?

Phó Viện trưởng Trần Như Dương: Về bản chất, việc tiêm chủng chính là sử dụng vaccine nhằm kích thích cơ thể chủ động sinh ra miễn dịch đặc hiệu để chống lại một bệnh truyền nhiễm nào đó. Đến nay, trên thế giới đã có vaccine phòng gần 30 bệnh truyền nhiễm. Khoảng 190 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới đã đưa vaccine vào sử dụng phổ cập cho người dân.

Vaccine và tiêm chủng là biện pháp phòng bệnh quan trọng và hiệu quả nhất đến nay, làm giảm tỷ lệ mắc bệnh và tỷ lệ tử vong cho nhân loại. Khoảng 85% - 95% người được tiêm chủng sẽ sinh ra miễn dịch đặc hiệu bảo vệ cơ thể. Người được tiêm chủng sẽ hạn chế bị mắc bệnh, khó tử vong hay bị di chứng do bệnh dịch gây ra. Nhờ có vaccine, mỗi năm có khoảng 2,5 triệu trẻ em được cứu sống khỏi các bệnh truyền nhiễm.

P.V: Thời gian qua, tại các địa phương đã xảy ra một số trường hợp phản ứng sau tiêm vaccine, thậm chí đã có những trẻ tử vong. Vậy ông có thể nêu rõ các phản ứng sau tiêm vaccine và nguyên nhân chính gây tử vong sau tiêm chủng?

Phó Viện trưởng Trần Như Dương: Vaccine là một chế phẩm sinh học đặc biệt có nguồn gốc từ các vi sinh vật gây bệnh hoặc độc tố của chúng, hoặc do tổng hợp sinh học đã được bào chế làm mất khả năng gây bệnh nhưng vẫn còn khả năng kích thích cơ thể sinh kháng thể bảo vệ. Phản ứng sau tiêm chủng là hiện tượng sức khỏe bất thường sau tiêm chủng, bất thường này có thể liên quan đến tiêm chủng hoặc không.

Về nguyên tắc, tất cả các vaccine đều phải đảm bảo được tính an toàn và hiệu lực, phải trải qua quá trình kiểm định nghiêm ngặt mới được đưa vào sử dụng. Tuy nhiên, giống như thuốc, dù tốt đến đâu cũng không có loại vaccine có thể đảm bảo an toàn tuyệt đối 100% như mong muốn bởi vì tiêm vaccine tức là đưa một kháng nguyên lạ vào cơ thể. Thông thường, mỗi cá thể phản ứng với vaccine ở các mức độ khác nhau và hầu hết chỉ có các phản ứng nhẹ như sốt, sưng đau tại chỗ tiêm và tự khỏi trong 24 giờ. Tuy nhiên, một số rất ít cơ thể lại có phản ứng mạnh với vaccine, nhất là với trẻ em như sốt cao, co giật, quấy khóc kéo dài, tím tái, thậm chí là sốc và tử vong. Do đó, thực tế đã có nhiều trường hợp tiêm cùng một lô vaccine, thậm chí tiêm cùng 1 lọ vaccine lại có trẻ có phản ứng rất nghiêm trọng trong khi các trẻ khác hoàn toàn bình thường. Đó là do phản ứng cá thể cơ địa của từng người với vaccine.

Có nhiều nhóm nguyên nhân gây tử vong sau tiêm chủng. Thứ nhất là nhóm nguyên nhân do trùng hợp ngẫu nhiên với các bệnh lý khác. Đây là nguyên nhân hay gặp nhất bởi vì khác với thuốc chữa bệnh dùng đơn lẻ cho từng bệnh nhân thì vaccine trong tiêm chủng mở rộng được dùng hàng loạt cho rất đông đối tượng, trong đó chủ yếu là trẻ nhỏ (giai đoạn này trẻ rất dễ bị nhiễm trùng hay các bệnh bẩm sinh). Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), dị tật bẩm sinh và nhiễm trùng là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ dưới 5 tuổi; một ngày ước tính ở Việt Nam có khoảng 70 trẻ em dưới 1 tuổi bị tử vong mà không rõ nguyên nhân. Nếu các dấu hiệu của bệnh chưa được phát hiện tại thời điểm tiêm chủng thì các dấu hiệu bất thường và tử vong sau tiêm rất dễ bị quy kết do tiêm chủng.

Thứ hai là nhóm nguyên nhân do phản ứng quá mẫn cá thể đối với vaccine. Một số rất ít người có phản ứng rất mạnh với vaccine dẫn đến sốc phản vệ. Những trường hợp sốc nếu không được cấp cứu kịp thời sẽ dẫn đến tử vong.

Thứ ba là nhóm nguyên nhân do chất lượng vaccine không đạt yêu cầu. Nếu do vaccine không đảm bảo chất lượng thì có đặc điểm là các tai biến và tử vong xảy ra hàng loạt với các chùm ca bệnh liên quan mật thiết với cùng một loại vaccine, cùng một lô vaccine. 

Thứ tư là nhóm nguyên nhân do sai sót trong thực hành tiêm chủng. Đây là nguyên nhân do sai sót của cán bộ tiêm chủng gây ra như: bảo quản vaccine không đúng, tiêm sai chỉ định, tiêm sai liều lượng, tiêm sai đường dùng, tiêm nhầm thuốc. 

Cuối cùng là trẻ tử vong không rõ nguyên nhân. Rất nhiều trường hợp tử vong mặc dù được điều tra rất kỹ lưỡng, khách quan, khoa học nhưng vẫn không thể xác định được nguyên nhân. Trong trường hợp này tử vong được xếp vào nhóm không rõ nguyên nhân.

Mục đích của tiêm chủng là bảo vệ cộng đồng nên nếu tỷ lệ phản ứng sau tiêm nằm trong khuyến cáo cho phép của Tổ chức Y tế thế giới thì vẫn phải duy trì tiêm chủng để tránh dịch bệnh bùng phát. Thực tiễn triển khai vaccine ở Việt Nam trong hơn 30 năm qua với khoảng 600 triệu mũi tiêm, tai biến nặng xảy ra sau tiêm vaccine là hạn hữu đã cho thấy tính an toàn của vaccine.

P.V: Phó viện trưởng có thể cho biết về nguy cơ mắc bệnh nguy hiểm nếu trẻ không được tiêm chủng hoặc tiêm chủng muộn?

Phó Viện trưởng Trần Như Dương: Để phòng bệnh, trẻ cần phải được tiêm chủng đầy đủ và đúng lịch. Nếu trẻ không được tiêm chủng hoặc tiêm không đầy đủ, tiêm chủng muộn sẽ rất nguy hiểm dẫn đến trẻ có nguy cơ cao bị mắc bệnh trước khi được tiêm chủng do không có miễn dịch bảo vệ. 

P.V: Trân trọng cảm ơn Phó viện trưởng!

Thu Phương
(Thực hiện)