Trong kháng chiến chống pháp, Quảng Nam- Đà Nẵng là một trong những chiến trường nóng bỏng của Liên khu 5, nơi giành giật quyết liệt giữa ta và địch. Chính vì vậy, để hỗ trợ phong trào kháng chiến trên địa bàn, củng cố vùng du kích, phá thế kìm kẹp của địch, Bộ Tư lệnh Liên khu 5 quyết định mở Chiến dịch Hè Thu năm 1952 trên chiến trường Quảng Nam - Đà Nẵng. Sau khi giành được những chiến thắng quan trọng như chiến thắng tại cứ điểm Xuân Đài, Khu hành chính Phú Kỳ, cứ điểm Vân Ly, cứ điểm Túy Loan, Lệ Sơn…, Ban chỉ huy Trung đoàn 803 đã quyết định tiến công Đồn Nhất trên đỉnh đèo Hải Vân, một cứ điểm kiên cố có hỏa lực mạnh và đặc biệt khó khăn trong việc tiếp cận. Tuy vậy, bằng sự quyết tâm vượt qua mọi khó khăn, với sự mưu trí, sáng tạo, vận dụng linh hoạt các hình thức chiến thuật, với sự ủng hộ, giúp đỡ của quân, dân địa phương, sự dũng cảm của cán bộ, chiến sỹ, chỉ sau 2 giờ chiến đấu, Tiểu đoàn 59 đã tiêu diệt hoàn toàn cứ điểm Đồn Nhất.

Bí thư Thành ủy Đà Nẵng Nguyễn Văn Quảng cho biết, chiến thắng Đồn Nhất đã để lại nhiều kinh nghiệm và bài học quý cho lực lượng vũ trang Liên khu 5 trong suốt chiều dài cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, cũng như xây dựng lực lượng vũ trang hiện nay. Không những thế, chiến thắng Đồn Nhất là hình mẫu lý tưởng cho nghệ thuật đánh công đồn của quân và dân Khu 5, mở ra một cách đánh mới trong điều kiện địa hình rừng núi hiểm trở, vị trí trú ẩn của địch kiên cố với hỏa lực mạnh. Chiến thắng Đồn Nhất đã khẳng định sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa hoạt động quân sự và hoạt động chính trị, giữa tác chiến của bộ đội chủ lực kết hợp với sức mạnh của nhân dân và phát triển du kích địa phương. Thắng lợi đó đã tăng thêm sức mạnh chiến đấu, ý chí quyết tâm cho quân và dân ta tiếp tục tiến công địch để giành những thắng lợi lớn hơn, đưa cuộc kháng chiến chống Pháp đi đến thành công, để lại nhiều kinh nghiệm về xây dựng thế trận chiến tranh nhân dân, bảo vệ Tổ quốc ngày nay.

Thượng tướng Lê Huy Vịnh- Thứ trưởng Bộ Quốc phòng nhận xét, chiến thắng Đồn Nhất không chỉ hoàn thành mục tiêu nghi binh, thu hút sự chú ý của địch cho lực lượng tham gia chiến dịch Hè Thu 1952 trở về vùng tự do an toàn, mà còn gây xáo trộn thế bố trí của địch, củng cố niềm tin tất thắng của cuộc kháng chiến trường kỳ, động viên quân và dân hăng hái chiến đấu, giành chiến thắng. Ngoài ra, chiến thắng này còn thể hiện kết quả quá trình xây dựng, chiến đấu, trưởng thành nhanh chóng của Tiểu đoàn 59, đơn vị được thành lập năm 1950, theo chủ trương phát triển bộ đội chủ lực, tiến lên vận động chiến, phát huy thế chủ động trên chiến trường, giành lấy những thắng lợi quan trọng để đi đến thắng lợi quyết định cho cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.

Tại Hội thảo, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Hòa Bình, là con trai của Tiểu đoàn trưởng đầu tiên Tiểu đoàn 59 cũng đã có những phát biểu xúc động, chia sẻ về chiến thắng Đồn Nhất- Hải Vân Quan. Ông chia sẻ: “Tôi sinh ra trong những năm tháng ác liệt của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, được cha đặt tên và gửi gắm khát vọng Hòa Bình cho đất nước, quê hương. Gia đình chúng tôi trân trọng cảm ơn các chú đồng chí của cha tôi đã viết, đã kể về Tiểu đoàn 59 và Tiểu đoàn trưởng của mình với niềm tự hào và lòng mến mộ”.

Hội thảo đã tập trung thảo luận các nội dung như quá trình xây dựng, chiến đấu, trưởng thành của Tiểu đoàn 59 – nguyên nhân trực tiếp làm nên thắng lợi của trận tiến công Đồn Nhất- Hải Vân Quan, nhằm tiếp tục khẳng định chủ trương đúng đắn của Trung ương Đảng, sự vận dụng sáng tạo của Liên khu ủy và Đảng bộ các cấp trên chiến trường Liên khu 5 về xây dựng, phát huy vai trò của bộ đội chủ lực, tạo nên lực lượng cơ động trên các chiến trường, chiến đấu giành những thắng lợi quan trọng, đưa cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đi đến thành công. Qua Hội thảo, các nhà khoa học, đại biểu cũng đã phân tích và làm sâu sắc nghệ thuật chỉ đạo, tổ chức và điều hành trận đánh; đặc biệt là phát huy chủ nghĩa anh hùng cách mạng, anh dũng chiến đấu, quyết tâm hoàn thành nhiệm vụ của lực lượng làm nên chiến thắng Đồn Nhất- Hải Vân Quan. Khẳng định giá trị chiến công đối với tiến trình cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp trên địa bàn Đà Nẵng nói riêng, Liên khu 5 và cả nước nói chung.

Ngoài ra, từ Hội thảo cũng chỉ ra những kinh nghiệm vận dụng vào thực tiễn hoạt động của các cơ quan, đơn vị, góp phần vào xây dựng quân đội vững mạnh, phát huy vai trò nòng cốt trong xây dựng nền quốc phòng toàn dân bảo vệ vững chắc Tổ quốc.

HẢI QUỲNH